Θέμα
Ακυρότητα μεταβίβασης.
Περίληψη:
Μεταβίβαση διαιρετέου τμήματος από συγκύριο ακινήτου. Ακυρότητα τέτοιας μεταβίβασης. Λόγοι αναίρεσης: από 1 και δε του άρθρου 559 ΚΠολΔ απορρίπτονται ως αβάσιμοι.
Αριθμός 507/2013
ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΑΡΕΙΟΥ ΠΑΓΟΥ
Γ' Πολιτικό Τμήμα
Συγκροτήθηκε από τους Δικαστές: Βασίλειο Φούκα, Προεδρεύοντα Αρεοπαγίτη (λόγω μη υπάρξεως Αντιπροέδρου στο Τμήμα), Δημήτριο Μαζαράκη, Νικόλαο Μπιχάκη, Ερωτόκριτο Καλούδη και Αργύριο Σταυράκη, Αρεοπαγίτες.
Συνεδρίασε δημόσια στο ακροατήριό του, στις 6 Φεβρουαρίου 2013, με την παρουσία και της γραμματέως Αγγελικής Ανυφαντή, για να δικάσει την εξής υπόθεση μεταξύ:
Της αναιρεσείουσας: Ε. Ζ. συζ. Χ., το γένος Β. Μ., κατοίκου ..., που εκπροσωπήθηκε από την πληρεξουσία δικηγόρο της Φανή Ζάχου.
Του αναιρεσιβλήτου: Ι. Μ. του Β., κατοίκου ..., που εκπροσωπήθηκε από την πληρεξουσία δικηγόρο του Μελπομένη Κουτσοδόντη, με δήλωση του άρθρου 242 παρ. 2 του Κ.Πολ.Δ.
Η ένδικη διαφορά άρχισε με την από 30/3/1987 αγωγή της αρχικής διαδίκου Έλλης Δημητρίου, που κατατέθηκε στο Πολυμελές Πρωτοδικείο Λαρίσης. Εκδόθηκαν οι αποφάσεις: 1056/1987, 296/2007, 291/2008 μη οριστικές, 116/2009 οριστική του ιδίου Δικαστηρίου και 511/2011 του Εφετείου Λάρισας. Την αναίρεση της τελευταίας απόφασης ζητεί η αναιρεσείουσα με την από 25/11/2011 αίτησή της. Κατά τη συζήτηση της αίτησης αυτής, που εκφωνήθηκε από το πινάκιο, οι διάδικοι παραστάθηκαν όπως σημειώνεται πιο πάνω. Ο Εισηγητής Αρεοπαγίτης Νικόλαος Μπιχάκης ανέγνωσε την από 22/1/2013 έκθεσή του, με την οποία εισηγήθηκε την απόρριψη της υπό κρίση αίτησης αναίρεσης.
Η πληρεξουσία της αναιρεσείουσας ζήτησε την παραδοχή της αίτησης και την καταδίκη του αντιδίκου της στη δικαστική δαπάνη της.
ΣΚΕΦΘΗΚΕ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ
Επειδή, από τις διατάξεις των άρθρων 1000, 1113, 1033, 369, 785, 787, 793, 798 και 799 ΑΚ συνάγεται ότι δεν είναι δυνατή η υπό του συγκυρίου διάθεση της ιδανικής του μερίδας σε συγκεκριμένο μέρος του κοινού πράγματος προς άλλον, αφού έτσι δημιουργείται χωριστή κυριότητα επί μέρους αυτού, χωρίς προηγούμενη συμφωνία μεταξύ όλων των συγκυρίων, η οποία επί ακινήτων για να είναι έγκυρη απαιτείται να υποβληθεί τον τύπο του συμβολαιογραφικού εγγράφου και να υποβληθεί σε μεταγραφή. Σαφώς τυγχάνει ότι η τέτοια διάθεση ιδανικής μερίδας είναι άκυρη. Στην προκειμένη περίπτωση, όπως προκύπτει από την προσβαλλόμενη απόφαση το Εφετείο δέχτηκε τα εξής: "Δυνάμει του υπ' αριθ… /09.11.1953 παραχωρητηρίου της Διεύθυνσης Εποικισμού του Υπουργείου Γεωργίας, που μεταγράφηκε νόμιμα στα βιβλία μεταγραφών του Υποθηκοφυλακείου Λάρισας στον τόμο … και με αριθμό …, περιήλθε στην κυριότητα των κληρονόμων του Χ. Χ. του Α. ) Δ. Χ., ) Ε. Χ. Χ., γ) Α. χήρας Κ. Δ. το γένος Χ., δ) Β. συζύγου Ε. Π., το γένος Χ., ε) Φ. χήρας Β. Μ., το γένος Χ., στ) Γ. Χ. Χ. και ζ) Α. Χ., κατά το 1/7 εξ αδιαιρέτου στον καθένα, ένας γεωργικός κλήρος συνολικής έκτασης 165.562 τ.μ. κείμενος στην εποικισθείσα περιοχή του αγροκτήματος …, το οποίο αποτελείται από επτά (7) αγροτεμάχια. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνεται και ο υπ' αριθ. 34 ΣΤ' κατηγορίας αγρός, έκτασης 32 στρεμμάτων, που βρίσκεται στη θέση … και συνορεύει με ιδιοκτησίες Α. Κ., Β. Θ., με χάνδακα και δύο δρόμους. Οι ανωτέρω κληρονόμοι του Χρήστου Χ., ήδη από το θάνατο του τελευταίου, το 1940, διένειμαν μεταξύ τους ατύπως τον γεωργικό κλήρο. Βάσει της διανομής αυτής έλαβαν: Ο Δ. και Γ. Χ. εξ αδιαιρέτου τη νομή του υπ' αριθ. 34 αγρού έκτασης 32.000 τ.μ., αναλαμβάνοντας ο καθένας τη χρήση και εκμετάλλευση διαιρετών τμημάτων του εν λόγω αγρού. Συγκεκριμένα ο πρώτος έλαβε τη χρήση ενός τμήματος έκτασης 27.500 τ.μ., που βρίσκεται στο βόρειο τμήμα και συνορεύει βόρεια και δυτικά με αγροτικό δρόμο, ανατολικά με χάνδακα, και νότια με το υπόλοιπο τμήμα έκτασης 4.500 τ.μ., που έλαβε η αδερφή του Γ. Χ.. Το τμήμα αυτής ήταν στη νότια πλευρά και συνορεύει ανατολικώς με αγρό κληρονόμων Β. Θ., δυτικώς με αγροτικό δρόμο, βορείως με το ως άνω τμήμα του εν λόγω αγρού που βρίσκεται υπό τη χρήση και εκμετάλλευση του συγκληρονόμου της Δ. Χ. και νοτίως με αγρό κληρονόμων Α. Κ.. Ακολούθως, οι έξι πρώτοι από τους ανωτέρω κληρονόμους με τις υπ' αριθ… /03.09.1976 και …/17.07.1979 συμβολαιογραφικές πράξεις των συμβολαιογράφων Λάρισας Στ. Έξαρχου και Στυλ. Μακρυγιάννη, αντίστοιχα, επιβεβαίωσαν και συμβολαιογραφικά την διανομή, που είχαν κάνει προφορικά. Μάλιστα, όρισαν πλέον (κατά τροποποίηση των αρχικά συμφωνηθέντων) να λάβει ο Δ. Χ. και η αδερφή του Γ. θυγατέρα Χ. Χ., μεταξύ άλλων, διαιρετά τμήματα του υπ' αριθ… αγρού των 32 στρεμμάτων και συγκεκριμένα ο πρώτος τμήμα έκτασης 27.500 τ.μ. και η δεύτερη τμήμα 4.500 τ.μ. Ωστόσο, στα προαναφερθέντα διανεμητικά συμβόλαια δεν συμμετείχαν όλοι οι συγκύριοι των διανεμηθέντων. Ειδικότερα, δεν συνέπραξε σ' αυτά ο Α. Χ. του Χρήστου, δηλαδή ο έβδομος κληρονόμος του Χ. Χ.. Εφόσον αντικείμενο της διανομής είναι η αμοιβαία μεταβίβαση των μερίδων των κοινωνών, έτσι ώστε κάθε ένας από αυτούς να αποκτήσει πλήρες δικαίωμα στο συγκεκριμένο τμήμα του κοινού πράγματος που περιέρχεται σε αυτόν, η συμμετοχή όλων των κοινωνών είναι απαραίτητη, προκειμένου να επέλθει η λύση της κοινωνίας. Επομένως στην προκειμένη περίπτωση, εφόσον δεν συμμετείχε ένας από τους συγκληρονόμους, η ανωτέρω συμβολαιογραφική διανομή απολύτως άκυρη ως προς όλους τους κοινωνούς. Σε κάθε περίπτωση, η κατάτμηση -ειδικότερα - του υπ' αριθ… αγρού σε δύο αυτοτελή τμήματα έκτασης 27.400 τ. μ. και 4.500 τ.μ. απαγορεύονταν κατά τις διατάξεις του α.ν. 431/1968 που ορίζει ότι δεν είναι δυνατή η κατάτμηση των τεμαχίων της οριστικής διανομής, αποβλέποντας στη διατήρηση ακεραίων των κληροτεμαχίων προς το σκοπό της επωφελέστερης εκμεταλλεύσεώς τους. Επομένως βάσει της ρυθμίσεως αυτής - δεν επιτρέπεται η κτήση κυριότητας με σύμβαση ή χρησικτησία επί διαιρετού τμήματος του κληροτεμαχίου, επιτρέπεται όμως επί ποσοστού εξ αδιαιρέτου, δεδομένου ότι αυτή δεν άγει αναγκαίως στην κατάτμηση του κλήρου. Κατά συνέπεια, ο Δ. Χ. δεν μπορούσε να αποκτήσει και δεν απέκτησε είτε από τη σύμβαση διανομής είτε λόγω χρησικτησίας διαιρετό τμήμα έκτασης 27.400 τ.μ. του υπ' αριθ…αγρού. Παρέμεινε συγκύριος του όλου αγρού κατά τα 27.500/32.000 και ως εκ τούτου - μη όντας κύριος διαιρετού- δεν είχε την εξουσία να μεταβιβάσει διαιρετό τμήμα του κοινού ακίνητου, πράξη άλλωστε που σε κάθε περίπτωση θα οδηγούσε σε ανεπίτρεπτη διανομή αυτού. Παρά ταύτα ο ανωτέρω Δ. Χ. υποσχέθηκε με το υπ' αριθ…/09.02.1984 προσύμφωνο πώλησης του συμβολαιογράφου Λάρισας Δημητρίου Ζάγουρα την πώληση και μεταβίβαση του ανωτέρω διαιρετού τμήματος των 27.400 τ. μ. στην εναγομένη αντί τιμήματος 3.500.000 δρχ. Η τελευταία, κάνοντας χρήση του σχετικού δικαιώματος που της παρείχε το προσύμφωνο, προέβη με αυτοσύμβαση στη σύνταξη του οριστικού συμβολαίου με αριθμό …/28.05.1985 του ίδιου συμβολαιογράφου που μεταγράφηκε στα βιβλία μεταγραφών του Υποθηκοφυλακείου Λάρισας στον τόμο …και αριθμό …. Ωστόσο, όπως προαναφέρθηκε, ο δικαιοπάροχός της Χ. Χ. ουδέποτε είχε αποκτήσει κυριότητα επί αυτοτελούς και διαιρετού τμήματος έκτασης 27.500 τ. μ. που αποτέλεσε το αντικείμενο της πωλήσεως. Άρα δεν είχε την εξουσία να μεταβιβάσει την κυριότητά του. Και ναι μεν η σύμβαση πωλήσεως προς την εναγομένη δεν έπασχε ακυρότητα εκ του λόγου αυτού, πλην όμως η εν λόγω σύμβαση δεν επέφερε την (σκοπούμενη από τα συμβαλλόμενα μέρη) μεταβίβαση της κυριότητας του διαιρετού τμήματος. Ειδικότερα: Από το συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 369, 1033, 1142 και 1198 ΑΚ συνάγεται ότι η κυριότητα ενός ακινήτου μεταβιβάζεται με σύμβαση που καταρτίζεται με συμβολαιογραφικό έγγραφο και μεταγράφεται. Βέβαια για να γίνει η κατά τα προαναφερόμενα μεταβίβαση της κυριότητας του ακινήτου πρέπει, πριν από κάθε άλλο, ο μεταβιβάζων να είναι κύριος αυτού διότι, σύμφωνα με τον κανόνα του προϊσχύσαντος βυζαντινορωμαϊκού δικαίου που διατήρησε και ο Αστικός Κώδικας, "ουδείς μετάγει πλέον ου έχει δικαιώματος". Εάν ο μεταβιβάζων (πωλητής, δωρητής, γονέας δότης γονικής παροχής κ.λπ.) δεν είναι κύριος του ακινήτου που φέρεται ότι μεταβιβάζει, η κυριότητα δεν μεταβιβάζεται στον αντισυμβαλλόμενο (αγοραστή, δωρεοδόχο, λήπτη της γονικής παροχής κ.λπ.). Τούτο όμως δεν σημαίνει ότι είναι άκυρη τόσο η υποσχετική, όσο και η εκποιητική δικαιοπραξία (πωλήσεως, δωρεάς, γονικής παροχής κ.λπ.) διότι από καμία διάταξη της κείμενης νομοθεσίας δεν προκύπτει κάτι τέτοιο. Είναι δε εντελώς διαφορετικό πράγμα το ότι η εν λόγω σύμβαση δεν επιφέρει την (σκοπούμενη από τα συμβαλλόμενα μέρη) μεταβίβαση της κυριότητας. Κατά συνέπεια, εφόσον η σύμβαση αυτή δεν ήταν άκυρη, δεν μπορεί να γίνει λόγος για μετατροπή της κατά το άρθρο 182 ΑΚ σε άλλη έγκυρη και δη σε πώληση εξ αδιαιρέτου ποσοστού 27.500/32.000 εξ αδιαιρέτου επί του ακινήτου αυτού, όπως αβάσιμα υποστήριξε η εναγομένη για την περίπτωση που ήθελε κριθεί άκυρη η πώληση του διαιρετού τμήματος του αγροτεμαχίου. Εν τέλει ο Δ. Χ. απεβίωσε την 07.08.1986. Κατέλιπε την υπ' αριθ…25.07.1986 δημόσια διαθήκη, που συνέταξε ο συμβολαιογράφος Λάρισας Γεώργιος Φυτίλης, η οποία δημοσιεύθηκε νόμιμα με τα υπ' αριθ. 237/02.09.1986 πρακτικά συνεδρίασης του Μονομελούς Πρωτοδικείου Λάρισας. Με τη διαθήκη αυτή εγκατέστησε ως κληρονόμο του επί των ιδανικών μεριδίων του υπ' αριθ. …αγρού που ήταν κύριος την αρχική ενάγουσα, Έ. Δ. του Κ., η οποία αποδέχτηκε την κληρονομία του με την υπ' αριθ…/1987 πράξη του ίδιου συμβολαιογράφου, που μεταγράφηκε νόμιμα στα βιβλία μεταγραφών του υποθηκοφυλακείου Λάρισας στον τόμο … και αριθμό …. Συγκεκριμένα, με την παραπάνω δήλωση αποδοχής κληρονομιάς, η ενάγουσα αποδέχτηκε τον ανωτέρω αγρό, όχι ως διαιρετό τμήμα του μεγαλύτερου αγρού έκτασης 32 στρεμμάτων, αλλά ως ποσοστό 6/7 εξ αδιαιρέτου του αγρού αυτού, τον οποίο ο δικαιοπάροχός της είχε αποκτήσει κατά την ως άνω προαναφερθείσα διανομή, στην οποία προέβη με τους λοιπούς έξι συγκληρονόμους του, πέντε από τους οποίους του μεταβίβασαν τα δικά τους μερίδια, ενώ η έκτη εξ αυτών, και δη η Γ. Κ. διατήρησε το ποσοστό της, ήτοι 1/7 εξ αδιαιρέτου του ανωτέρω αγρού. Η τελευταία, η οποία απεβίωσε την 09.11.1996, μετά την άσκηση της υπό κρίση αγωγής, εγκατέστησε με τη με αριθμό …/06.11.1996 δημόσια διαθήκη της, την οποία συνέταξε ο ίδιος ως άνω συμβολαιογράφος και δημοσιεύτηκε με τα με αριθμό 529/18.11.1997 πρακτικά δημοσίευσης του Μονομελούς Πρωτοδικείου Λάρισας, κληρονόμους της στην ψιλή κυριότητα του ανωτέρω αγρού τον εφεσίβλητο Ι. Μ. (που ως κληρονόμος της ενάγουσας συνεχίζει τη δίκη) και στην επικαρπία τη θεία της Ε. Χ. του Χ.. Επομένως η αρχική ενάγουσα, Ε. Δ., απέκτησε παραγώγως την κυριότητα ποσοστού 27.000/32.000 εξ αδιαιρέτου επί του μεγαλύτερου αγρού των 32 στρεμμάτων. Ωστόσο, τη νομή του ακινήτου αυτού έχει η εναγομένη ήδη από το 1985, οπότε καταρτίστηκε το επίδικο προσύμφωνο πώλησης. Εφόσον δεν απέκτησε κυριότητα κατά τα προαναφερόμενα, παρακρατεί τη νομή χωρίς δικαίωμα προσβάλλοντας την κυριότητα της ενάγουσας. Ο ισχυρισμός της εναγομένης ότι κατέστη κυρία του διαιρετού τμήματος των 27.500 τ.μ. με παράγωγο τρόπο λόγω της πωλήσεως του τμήματος αυτού από το δικαιοπάροχο της ενάγουσας και επικουρικά κατά μετατροπή, αν η μεταβίβαση του διαιρετού μέρους ήθελε κριθεί άκυρη, των αντίστοιχων ιδανικών μεριδίων πρέπει να απορριφθεί ως αβάσιμος, αφού, σύμφωνα και με τα προαναφερόμενα, ο δικαιοπάροχός της - πωλητής δεν είχε κυριότητα επί του διαιρετού τμήματος που της μεταβίβασε λόγω πωλήσεως, δεδομένου ότι ήταν κύριος ιδανικού μέρους του όλου αγρού, εμπράγματο δικαίωμα ουσιωδώς διαφορετικό από την κυριότητα διαιρετού τμήματος. Για τους προαναφερόμενους λόγους δεν είναι βάσιμος και ο επικουρικά προβαλλόμενος ισχυρισμός της, αφού δεν μπορεί να εφαρμοστεί στην περίπτωση αυτή το άρθρο 182 ΑΚ που προϋποθέτει άκυρη σύμβαση.
Συνεπώς, πρέπει να γίνει δεκτή η αγωγή κατά το μέρος που φέρεται προς κρίση ενώπιον του Δικαστηρίου αυτού (δηλαδή ως προς τη διεκδίκηση των ιδανικών μεριδίων της ενάγουσας) ως βάσιμη και από ουσιαστική άποψη, να αναγνωριστεί ότι η αρχική ενάγουσα Έ. Δ. του Κ. ήταν κυρία του επίδικου ακινήτου κατά τα προαναφερόμενα ιδανικά μερίδια και να υποχρεωθεί η εναγομένη να αποδώσει τη νομή αυτών στον κληρονόμο της ενάγουσας. Τα ίδια δέχτηκε και η εκκαλούμενη. Επομένως, κρίνοντας ότι η εναγομένη με την ανωτέρω σύμβαση πωλήσεως δεν απέκτησε την κυριότητα διαιρετού μέρους του αγρού και επικουρικά των αντίστοιχων ιδανικών μεριδίων, ορθά εφάρμοσε το νόμο. Γι' αυτό τα αντίθετα παράπονα που προβάλλει η εναγομένη με την υπό κρίση έφεση πρέπει να απορριφθούν ως αβάσιμα. Ειδικότερα, ο πρώτος λόγος της εφέσεως ότι η εκκαλούμενη παρά το νόμο έλαβε υπόψη της το γεγονός ότι ο κοινός δικαιοπάροχος αυτής και της ενάγουσας δεν είχε την κυριότητα του διαιρετού μέρους που της πώλησε, διότι η ενάγουσα δεν πρόβαλε τέτοιο ισχυρισμό, είναι απορριπτέος γιατί η ενάγουσα - για τη θεμελίωση της διεκδικητικής αγωγής της - δεν είχε το βάρος της προβολής και αποδείξεως ενός τέτοιου ισχυρισμού. Αντίθετα, η ίδια η εναγομένη όφειλε να επικαλεστεί και να αποδείξει την ύπαρξη κυριότητας του δικαιοπαρόχου της επί του πωληθέντος διαιρετού τμήματος διότι αποτελούσε προϋπόθεση ευδοκιμήσεως της ενστάσεως ιδίας κυριότητας που αυτή πρόβαλε κατά της αγωγικής βάσεως. Επίσης, και ο δεύτερος λόγος της εφέσεως ότι σε κάθε περίπτωση έγινε κυρία των αντίστοιχων (προς το διαιρετό μέρος) ιδανικών μεριδίων είναι απορριπτέος, αφού κατά τα προαναφερόμενα η σύμβαση πωλήσεως δεν αφορούσε τη μεταβίβαση ιδανικών μεριδίων, ενώ δεν μπορεί να εφαρμοστεί στην περίπτωση αυτή το άρθρο 182 ΑΚ που προϋποθέτει άκυρη σύμβαση". Με αυτά που δέχθηκε και έτσι που έκρινε το Εφετείο, δεν παρεβίασε τις ως άνω ουσιαστικού δικαίου διατάξεις ούτε έλαβε υπόψη του πράγματα, που δεν προτάθηκαν κατά τα αναφερόμενα ειδικότερα στην προσβαλλόμενη απόφαση ως προς την απόρριψη του πρώτου λόγου έφεσης και επομένως οι δύο λόγοι αναίρεσης από τους αριθμ. 1 και 8α του άρθρου 559 Κ.Πολ.Δ., με τους οποίους υποστηρίζονται τα αντίθετα είναι απορριπτέοι ως αβάσιμοι.
Αφού απορρίπτεται η αίτηση αναίρεσης πρέπει η ηττηθείσα αναιρεσείουσα να καταδικασθεί στα δικαστικά έξοδα του αναιρεσίβλητου (άρθρα 176 και 183 ΚΠολΔ), όπως ορίζεται στο διατακτικό.
ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ ΑΥΤΟΥΣ
Απορρίπτει την από 25-11-2011 αίτηση της Ε. Ζ. για αναίρεση της 511/2011 απόφασης του Εφετείου Λάρισας.
Καταδικάζει την αναιρεσείουσα στα δικαστικά έξοδα του αναιρεσίβλητου, τα οποία ορίζει στο ποσό των δύο χιλιάδων επτακοσίων (2700) ευρώ.
Κρίθηκε και αποφασίσθηκε στην Αθήνα στις 5 Μαρτίου 2013. Και
Δημοσιεύθηκε στην Αθήνα σε δημόσια συνεδρίαση στο ακροατήριό του στις 21 Μαρτίου 2013.
Ο ΠΡΟΕΔΡΕΥΩΝ Η ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ