Θέμα
Διαχρονικό δίκαιο, Κληρονομία , Υιοθεσία.
Περίληψη:
Υιοθεσία ανηλίκου πριν από την έναρξη ισχύος του ν. 2447/1996.Προϋποθέσεις απαιτήσεως κληρονομικού δικαιώματος (εξ αδιαθέτου) έναντι του θετού γονέα και των συγγενών του. Μεταβατικές διατάξεις. Κληρονομικό δικαίωμα της αναιρεσείουσας – υιοθετημένης προ του ν. 2447/1996 στην κληρονομία φυσικού αδελφού της που απεβίωσε υπό την ισχύ του νόμου αυτού. Αναιρετικός λόγος από το από το άρθρο 560 αρ. 1 του Κ.Πολ.Δ., βάσιμος. Αναιρεί 421/2010 απόφαση Πολ.Πρ.Αθ., παραπέμπει στο ίδιο δικαστήριο.
Απόφαση 391 / 2013 (Γ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ)
Αριθμός 391/2013
ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΑΡΕΙΟΥ ΠΑΓΟΥ
Γ' Πολιτικό Τμήμα
Συγκροτήθηκε από τους Δικαστές: Βασίλειο Φούκα, Προεδρεύοντα Αρεοπαγίτη (λόγω μη υπάρξεως Αντιπροέδρου στο Τμήμα), Δημήτριο Μαζαράκη, Νικόλαο Μπιχάκη, Ερωτόκριτο Καλούδη και Αργύριο Σταυράκη, Αρεοπαγίτες.
Συνεδρίασε δημόσια στο ακροατήριό του, στις 24 Οκτωβρίου 2012, με την παρουσία και της γραμματέως Αγγελικής Ανυφαντή, για να δικάσει την εξής υπόθεση μεταξύ:
Της αναιρεσείουσας: Μ. συζ. Ι. Π., κατοίκου …, που εκπροσωπήθηκε από τον πληρεξούσιο δικηγόρο της Χρήστο Καρακώστα.
Των αναιρεσιβλήτων: 1)Γ. συζ. Χ. Χ., το γένος Δ. Γ., κατοίκου …, 2)Β. Γ. του Δ., κατοίκου …, 3)Κ. συζ. Δ. Γ., το γένος Δ. Γ., κατοίκου …., 4)Σ. συζ. Δ. Σ., το γένος Δ. Γ., κατοίκου …, 5)Β. Γ. του Δ., κατοίκου …, οι οποίοι εκπροσωπήθηκαν από τον πληρεξούσιο δικηγόρο τους Κωνσταντίνο Τσακίρη, 6)Ν. Γ. του Δ., κατοίκου …, ο οποίος δεν παραστάθηκε, 7)Β. συζ. Σ. Α. Γ. του Α., κατοίκου …, 8)Δ. Γ. του Αναστασίου, κατοίκου …, και 9) Μ. συζ. Ι. Κ. Γ. του Α., κατοίκου …, οι οποίοι εκπροσωπήθηκαν από τον ίδιο ως άνω δικηγόρο.
Η ένδικη διαφορά άρχισε με την από 4/4/2007 αγωγή της ήδη αναιρεσείουσας, που κατατέθηκε στο Ειρηνοδικείο Φαρσάλων. Εκδόθηκαν οι αποφάσεις: 21/2008 του ιδίου Δικαστηρίου και 421/2010 του Πολυμελούς Πρωτοδικείου Λάρισας. Την αναίρεση της τελευταίας απόφασης ζητεί η αναιρεσείουσα με την από 24/3/2011 αίτησή της. Κατά τη συζήτηση της αίτησης αυτής, που εκφωνήθηκε από το πινάκιο, οι διάδικοι παραστάθηκαν όπως σημειώνεται πιο πάνω. Ο Εισηγητής Αρεοπαγίτης Αργύριος Σταυράκης ανέγνωσε την από 2/10/2012 έκθεσή του, με την οποία εισηγήθηκε να αναιρεθεί η προσβαλλομένη υπ' αριθμ. 421/2010 απόφαση του Πολυμελούς Πρωτοδικείου Λάρισας. Ο πληρεξούσιος της αναιρεσείουσας ζήτησε την παραδοχή της αίτησης, ο πληρεξούσιος των παραστάντων αναιρεσιβλήτων την απόρριψή της, καθένας δε την καταδίκη του αντιδίκου μέρους στη δικαστική δαπάνη του.
ΣΚΕΦΘΗΚΕ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ
Ι.- Όπως προκύπτει από την υπ' αριθμ…/8-9-2011 έκθεση επιδόσεως της δικαστικής επιμελήτριας στο Πρωτοδικείο Λαρίσης …, την οποία η αναιρεσείουσα προσκομίζει και επικαλείται, ακριβές αντίγραφο της υπό κρίση αιτήσεως αναιρέσεως, με την κάτω από αυτήν πράξη περί ορισμού δικασίμου της αναφερόμενης στην αρχή της παρούσης και με κλήση προς συζήτηση κατά τη δικάσιμο αυτή, επιδόθηκε νόμιμα και εμπρόθεσμα, με επιμέλεια του πληρεξουσίου δικηγόρου της αναιρεσείουσας, που επισπεύδει τη συζήτηση, στον έκτο αναιρεσίβλητο Ν. Γ., ο οποίος δεν εμφανίστηκε στο ακροατήριο ούτε εκπροσωπήθηκε από πληρεξούσιο δικηγόρο κατά την ανωτέρω δικάσιμο, όταν η υπόθεση εκφωνήθηκε από το πινάκιο, στη σειρά της, και δεν έλαβε μέρος στη συζήτηση της υποθέσεως. Επομένως και σύμφωνα με το άρθρο 576 παρ. 2 του Κ.Πολ.Δ. η συζήτηση θα προχωρήσει παρά την απουσία του ως άνω αναιρεσιβλήτου, που κλήθηκε νόμιμα.
ΙΙ.- Κατά το άρθρο 1561 παρ. 1 του A.Κ., όπως ισχύει μετά τον ν.2447/1996, με τον οποίο και από την έναρξη της ισχύος του (30-12-1996), καταργήθηκε το κεφάλαιο του Α.Κ. για την υιοθεσία και στη θέση του τέθηκε νέο, δέκατο τρίτο, κεφάλαιο (άρθρα 1542-1588), "Με την υιοθεσία διακόπτεται κάθε δεσμός του ανηλίκου με τη φυσική του οικογένεια (...) και ο ανήλικος εντάσσεται πλήρως στην οικογένεια του θετού γονέα του. Έναντι του θετού γονέα και των συγγενών του ο ανήλικος έχει όλα τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τέκνου γεννημένου σε γάμο. Το ίδιο ισχύει και για τους κατιόντες του θετού τέκνου (...)". Με τη διάταξη αυτή, με την οποία, όπως και στην Εισηγητική Έκθεση του κυρωθέντος σχεδίου νόμου αναφέρεται, επέρχεται διακοπή κάθε δεσμού του ανηλίκου με τη φυσική του οικογένεια και πλήρης ένταξή του στην οικογένεια των θετών γονέων, δημιουργείται σχέση τεχνητής συγγένειας μεταξύ του υιοθετούντος και των συγγενών του αφενός και του υιοθετουμένου αφετέρου, και αναγνωρίζεται βάσει της σχέσεως αυτής αμοιβαίο εξ αδιαθέτου κληρονομικό δικαίωμα μεταξύ τους (Α.Π. 2035/2009), το οποίο δεν υπήρχε υπό το προϊσχύον δίκαιο της υιοθεσίας (παλαιά άρθρα 1579, 1583 του Α.Κ., άρθρ. 1 εδ. α' και 13 παρ. 1 ν.δ. 610/1970), κατ' αποκλεισμόν δε του προϋφισταμένου (ίδιες διατάξεις 1579, 1583 του Α.Κ.) κληρονομικού δικαιώματος του ανηλίκου έναντι της φυσικής του οικογένειας. Εξάλλου κατά το άρθρο 57 παρ. 1 του ίδιου ν.2447/1996, που αποτελεί μεταβατική διάταξη, παρόμοια με εκείνη του άρθρου 88 παρ. 1 του Εισ.Ν Α.Κ., "Με εξαίρεση τις ρυθμίσεις που ακολουθούν, υιοθεσίες που έγιναν πριν από την έναρξη της ισχύος αυτού του νόμου διέπονται ως προς το κύρος τους και τα έννομα αποτελέσματα από το έως τώρα δίκαιο (...)", κατά δε το ίδιο άρθρο 57 παρ. 3 του ν.2447/1996 "Στις περιπτώσεις υιοθεσιών ανηλίκων που έγιναν πριν από την έναρξη της ισχύος του παρόντος, ο θετός γονέας έχει το δικαίωμα να ζητήσει από το δικαστήριο, με αίτησή του που δικάζεται κατά τη διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας, την πλήρη ένταξη του τέκνου στην οικογένειά του, σύμφωνα με τα άρθρα 1561 έως 1566 του Α.Κ. (...)". Από τις ανωτέρω διατάξεις προκύπτει ότι επί υιοθεσιών ανηλίκων που τελέστηκαν πριν από τον ν.2447/1996 η πλήρης ένταξη του υιοθετημένου στην οικογένεια του υιοθετήσαντος αφέθηκε, ενόψει και των συνεπειών της, στην βούληση (πρωτοβουλία) του τελευταίου, συντελείται δε με την υποβολή από αυτόν της σχετικής ως άνω αίτησης και την έκδοση επ' αυτής αποφάσεως του δικαστηρίου, από την οποία και γεννάται το προαναφερθέν αμοιβαίο, μεταξύ θετού τέκνου και υιοθετήσαντος, κληρονομικό δικαίωμα, με αντίστοιχη κατάργηση του (προϋφισταμένου) κληρονομικού δικαιώματος του ανηλίκου έναντι της φυσικής του οικογένειας. Επομένως πριν (χωρίς) την ένταξη αυτή δεν καταλύεται το κληρονομικό δικαίωμα του υιοθετηθέντος προ της ισχύος του ν.2447/1996 ανηλίκου έναντι των φυσικών συγγενών του που απεβίωσαν μετά την έναρξη της ισχύος του ν.2447/1996 (Α.Π. 451/2011), σημειουμένου ότι η προρρηθείσα μεταβατικού δικαίου διάταξη του άρθρου 57 παρ. 3 του ν.2447/1996, ως ειδική, σχετικά με τις δημιουργούμενες ως ανωτέρω κληρονομικές σχέσεις, κατισχύει εκείνης του άρθρου 92 εδ. α' του Εισ.Ν. Α.Κ., κατά την οποία "οι σχέσεις του κληρονομικού δικαίου, αν ο κληρονομούμενος πέθανε πριν από την εισαγωγή του Αστικού Κώδικα, κρίνονται και στο εξής κατά το έως τώρα δίκαιο" και από την οποία εξ αντιδιαστολής προκύπτει ότι οι σχέσεις του κληρονομικού δικαίου, αν ο κληρονομούμενος πέθανε μετά την Εισαγωγή του Αστικού Κώδικα, κρίνονται κατά τον κώδικα αυτόν, και αποκλείει (η μεταβατική διάταξη του άρθρου 57 παρ. 3 του ν.2447/1996) την αναλογική εφαρμογή της ειρημένης διάταξης του άρθρου 92 εδ. α' του Εισ.Ν Α.Κ. στις ανωτέρω περιπτώσεις (υιοθεσία προ του ν.2447/1996 και θάνατος κληρονομουμένου φυσικού συγγενούς μετά τον νόμο αυτό). Υπό την αντίθετη εκδοχή θα εδημιουργείτο εξ αδιαθέτου κληρονομικό δικαίωμα μεταξύ προσώπων που δεν έχουν την κατά νόμον, ως προϋπόθεση (θεμέλιο) τεθειμένη για το δικαίωμα αυτό, συγγένεια (άρθρα 1813 επ. (Α.Κ), την οποία άλλωστε (συγγένεια) προϋποθέτει υπάρχουσα (δεδομένη) και η προρρηθείσα μεταβατική διάταξη του άρθρου 92 εδ. α' του Εισ.Ν. Α.Κ. και η οποία δεν υφίσταται στην εξεταζόμενη περίπτωση υιοθεσίας χωρίς την κατά τα προεκτεθέντα πλήρη ένταξη του υιοθετημένου στην οικογένεια του υιοθετήσαντος (άρθρ. 57 παρ. 3 ν. 2447/1996). Τα ανωτέρω ισχύουν, για την ταυτότητα του νομικού λόγου, και όταν ο θετός γονέας απεβίωσε προ της ισχύος του ν. 2447/1996 και επομένως δεν ήταν δυνατή η εκ μέρους του υποβολή αιτήσεως για την πλήρη ένταξη του υιοθετηθέντος ανηλίκου στην οικογένειά του (θετού γονέα) κατά την προρρηθείσα διάταξη του άρθρου 57 παρ. 3 του ν. 2447/1996, αφού κρίσιμο εν προκειμένω είναι η κατά τη διάταξη αυτή ένταξη του ανηλίκου στη θετή του οικογένεια και όχι ο λόγος της μη εντάξεώς του. Τέλος, ο κατά τα άρθρα 559 αρ. 1 και 560 αρ. 1 του Κ.Πολ.Δ. λόγος αναιρέσεως για παραβίαση κανόνα ουσιαστικού δικαίου δημιουργείται αν το δικαστήριο της ουσίας δεν εφήρμοσε τέτοιον κανόνα ενώ συνέτρεχαν οι προϋποθέσεις για την εφαρμογή του ή αν εφήρμοσε τον κανόνα ενώ δεν έπρεπε, καθώς και αν προσέδωσε στον εφαρμοστέο κανόνα έννοια διαφορετική από την αληθή (Α.Π. 635/2011).
ΙΙΙ.- Με την προσβαλλόμενη υπ' αριθμ. 421/2010 απόφαση του Πολυμελούς Πρωτοδικείου της Λάρισας, που δίκασε ως Εφετείο, έγινε δεκτό ότι η αναιρεσείουσα δεν είναι εξ αδιαθέτου κληρονόμος, κατά το άρθρο 1814 του Α.Κ., του φυσικού αδελφού της Δ. Γ., που πέθανε χωρίς διαθήκη στη …, την 20-1-2006, ήτοι μετά την ισχύ του ν.2447/1996, για τον λόγο ότι η αναιρεσείουσα με την υπ' αριθμ. 12166/1956 απόφαση του Πρωτοδικείου Αθηνών είχε υιοθετηθεί προ της ισχύος του ν.2447/1996, από τον Π. Ζ. και επομένως, κατά τις παραδοχές του Πολυμελούς Πρωτοδικείου, οι κληρονομικές της σχέσεις διέπονται από τις ήδη (κατά τον θάνατο του κληρονομουμένου) ισχύουσες διατάξεις, σύμφωνα με τα άρθρα 57 παρ. 1 του ν.2447/1996 και 88 παρ. 1 και 92 εδ. β' του Εισ.Ν. Α.Κ. που προαναφέρθηκαν (ανωτ. υπό
ΙΙ), με αποτέλεσμα να έχει κληρονομικό δικαίωμα μόνο έναντι της θετής της οικογένειας. Στην αναιρεσιβαλλομένη δεν υπάρχει παραδοχή ούτε είχε προβληθεί τέτοιος ισχυρισμός, όπως προκύπτει από τα διαδικαστικά έγγραφα της δίκης, ότι η αναιρεσείουσα είχε ενταχθεί πλήρως στην θετή της οικογένεια με αίτηση του θετού της πατέρα και έκδοση σχετικής δικαστικής απόφασης σύμφωνα με την προρρηθείσα μεταβατική διάταξη του άρθρου 57 παρ. 3 του ν.2447/1996. Επομένως δε και σύμφωνα με την προηγηθείσα (ανωτ. υπό
ΙΙ) μείζονα σκέψη, η αναιρεσείουσα δεν είχε ενταχθεί πλήρως στη θετή της οικογένεια, έναντι της οποία και δεν είχε αποκτήσει αμοιβαίο εξ αδιαθέτου κληρονομικό δικαίωμα κατά τις ισχύουσες ήδη ως ανωτέρω (νέες) διατάξεις των άρθρων 1561 επ. του Α.Κ. και 57 παρ. 1 του ν.2447/1996, 88 παρ. 1 και 92 εδ. α' του Εισ.Ν. Α.Κ., τις οποίες εφήρμοσε το Πολυμελές Πρωτοδικείο, και εξακολουθεί (η αναιρεσείουσα) να έχει κληρονομικό εξ αδιαθέτου δικαίωμα έναντι της φυσικής της οικογένειας και εν προκειμένω έναντι του θανόντος ως άνω φυσικού αδελφού της, σύμφωνα με τις προρρηθείσες διατάξεις των άρθρων 1814 και 1579 και 1583 του Α.Κ., όπως οι τελευταίες ίσχυαν πριν τον ν.2447/1996 και εφαρμόζονται εδώ σύμφωνα με το άρθρ. 57 παρ. 3 του ν.2447/1996 αφού δεν συντρέχουν οι τιθέμενες από το άρθρο αυτό (μεταβατική διάταξη) ως άνω προϋποθέσεις για την εφαρμογή του νέου άρθρου 1561 του Α.Κ. (πλήρη ένταξη της αναιρεσείουσας στη θετή της οικογένεια και αποξένωσή της από τη φυσική, με συνέπεια και την απώλεια του κληρονομικού της δικαιώματος έναντι της τελευταίας - φυσικής - οικογένειας, ενώ δεν ασκεί επιρροή ο ισχυρισμός των αναιρεσιβλήτων ότι ο θετός πατέρα της αναιρεσείουσας είχε αποβιώσει προ του ν .2447/1996 και δεν ήταν δυνατή η εκ μέρους του υποβολή αιτήσεως για την πλήρη ένταξη της αναιρεσείουσας στην οικογένειά του). Έτσι το Πολυμελές Πρωτοδικείο, που βάσει των ανωτέρω παραδοχών του απέρριψε την ένδικη αγωγή της αναιρεσείουσας με την οποία η τελευταία ζητούσε, επικαλούμενη το εξ αδιαθέτου κληρονομικό της δικαίωμα επί της κληρονομίας του θανόντος ως άνω φυσικού αδελφού της, την αποδοχή της κληρονομίας αυτής και την μεταγραφή της σχετικής συμβολαιογραφικής δήλωσης, να αναγνωρισθεί συγκυρία κατά το 1/8 εξ αδιαιρέτου των επίδικων δύο κληρονομιαίων ακινήτων (οικοπέδων που βρίσκονται στο χωριό …), δικαίωμα το οποίο αμφισβητούν οι αναιρεσίβλητοι - εναγόμενοι, αδελφοί και τέκνα προαποβιώσαντος αδελφού του θανόντος, εμφανιζόμενοι ως μόνοι εξ αδιαθέτου κληρονόμοι του τελευταίου, παραβίασε με εσφαλμένη εφαρμογή τις εφαρμοσθείσες ως άνω ουσιαστικές διατάξεις, οι οποίες δεν ήταν εφαρμοστέες, ενώ δεν εφήρμοσε εκείνες των άρθρων 57 παρ. 3 του ν.2447/1996, σε συνδυασμό με (νέο) άρθρο 1561 του Α.Κ., και (παλαιών) 1579 και 1583 του Α.Κ., που έπρεπε να εφαρμοσθούν, σύμφωνα με τα προεκτεθέντα, και τις οποίες παραβίασε με τη μη εφαρμογή τους. Επομένως οι σχετικοί δύο, από το άρθρο 560 αρ. 1 του Κ.Πολ.Δ., λόγοι του αναιρετηρίου είναι βάσιμοι και πρέπει να αναιρεθεί η προσβαλλόμενη απόφαση κατά παραδοχή αυτών των λόγων, να παραπεμφθεί η υπόθεση προς περαιτέρω εκδίκαση στο δικαστήριο που εξέδωσε την αναιρούμενη αυτή απόφαση και του οποίου είναι δυνατή η συγκρότηση από άλλους δικαστές, πλην εκείνων που εξέδωσαν την αναιρουμένη απόφαση και να καταδικασθούν οι αναιρεσίβλητοι στην αναφερόμενη στο διατακτικό δικαστική δαπάνη της αναιρεσείουσας, κατά το νόμιμο αίτημα της τελευταίας (άρθρα 176 και 183 του Κ.Πολ.Δ.).
ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ ΑΥΤΟΥΣ
Αναιρεί την υπ' αριθμ. 421/2010 απόφαση του Πολυμελούς Πρωτοδικείου Λαρίσης.
Παραπέμπει την υπόθεση προς περαιτέρω εκδίκαση στο ίδιο ως άνω Δικαστήριο, συγκροτούμενο από άλλους δικαστές, πλην εκείνων που εξέδωσαν την αναιρουμένη απόφαση.
Καταδικάζει τους αναιρεσιβλήτους στη δικαστική δαπάνη της αναιρεσείουσας, την οποία ορίζει στο ποσό των τριών χιλιάδων (3.000,00) ευρώ.
Κρίθηκε και αποφασίσθηκε στην Αθήνα στις 5 Φεβρουαρίου 2013. Και
Δημοσιεύθηκε στην Αθήνα σε δημόσια συνεδρίαση στο ακροατήριό του στις 6 Μαρτίου 2013.
Ο ΠΡΟΕΔΡΕΥΩΝ Η ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ