Θέμα
Αιτιολογίας ανεπάρκεια, Δόλος, Διατροφής υποχρέωση.
Περίληψη:
Παραβίαση υποχρέωσης διατροφής ανηλίκων τέκνων. Κατά την έννοια του άρθρου 358 ΠΚ, στο δόλο του δράστη περιλαμβάνεται και η γνώση της περί διατροφής υποχρεώσεως βάσει προεκδοθείσας δικαστικής αποφάσεως, χωρίς να απαιτείται και τυπική επίδοση στον κατηγορούμενο της αποφάσεως με δικαστικό. Η απόφαση του Μονομελούς Πρωτοδικείου, που κηρύχθηκε προσωρινά εκτελεστή και υποχρέωσε τον κατηγορούμενο σε διατροφή των δύο ανηλίκων τέκνων του και για χρονικό διάστημα προ της δημοσιεύσεως της, για το οποίο σίγουρα δεν είχε γνώση ο κατηγορούμενος της υποχρεώσεως του προς διατροφή των δύο ανηλίκων τέκνων του και του ποσού της διατροφής, ενώ στο αιτιολογικό δεν διευκρινίζεται πότε επιδόθηκε στον κατηγορούμενο η εν λόγω απόφαση ή τουλάχιστον πότε έλαβε πραγματικά γνώση της αποφάσεως αυτής, ώστε να θεμελιωθεί μετά το χρόνο αυτό και μόνον το εν λόγω αδίκημα, αφού προϋπόθεση πραγματώσεως του αδικήματος του άρθρου 358 ΠΚ, αποτελεί, πλην άλλων, και να έχει ήδη αναγνωρισθεί δικαστικά η υποχρέωση διατροφής. Επομένως, συντρέχει περίπτωση εσφαλμένης ερμηνείας και εφαρμογής της παραπάνω ουσιαστικής διατάξεως του άρθρου 358 ΠΚ και ελλιπής αιτιολογία, ως προς το χρόνο γνώσεως εκ μέρους του καταδικασθέντος κατηγορουμένου της εκδόσεως της εν λόγω δικαστικής αποφάσεως που τον υποχρέωσε σε διατροφή, ώστε να διακριβωθεί από πότε ακριβώς το 2004 έλαβε γνώση της αποφάσεως αυτής και για ποίο μεταγενέστερο χρονικό διάστημα καθυστέρησε την καταβολή της διατροφής ότε και μόνον πραγματούται, έκτοτε, η αντικειμενική και υποκειμενική υπόσταση του εγκλήματος αυτού.
Αριθμός 1747/2010
ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΑΡΕΙΟΥ ΠΑΓΟΥ
Ζ' Ποινικό Τμήμα
Συγκροτήθηκε από τους Δικαστές: Θεοδώρα Γκοΐνη, Αντιπρόεδρο του Αρείου Πάγου, Κωνσταντίνο Φράγκο - Εισηγητή, Ιωάννη Παπαδόπουλο, Ιωάννη Γιαννακόπουλο και Ανδρέα Ξένο, Αρεοπαγίτες.
Συνήλθε σε δημόσια συνεδρίαση στο Κατάστημά του στις 6 Οκτωβρίου 2010, με την παρουσία του Αντεισαγγελέα του Αρείου Πάγου Νικολάου Παντελή (γιατί κωλύεται ο Εισαγγελέας) και του Γραμματέα Χρήστου Πήτα, για να δικάσει την αίτηση
του αναιρεσείοντος - κατηγορουμένου Χ, κατοίκου ..., που παρέστη με τον πληρεξούσιο δικηγόρο του Νικόλαο Συμπεθέρου, περί αναιρέσεως της 1172/2009 αποφάσεως του Τριμελούς Πλημμελειοδικείου Αγρινίου.
Με πολιτικώς ενάγουσα την Ψ, κάτοικο ..., που δεν παρέστη. Το Τριμελές Πλημμελειοδικείο Αγρινίου, με την ως άνω απόφασή του διέταξε όσα λεπτομερώς αναφέρονται σ' αυτή και ο αναιρεσείων - κατηγορούμενος ζητεί την αναίρεση αυτής, για τους λόγους που αναφέρονται στην από 18 Φεβρουαρίου 2010 αίτησή του αναιρέσεως, μετά των από 14 Απριλίου 2010 προσθέτων λόγων, η οποία καταχωρίστηκε στο οικείο πινάκιο με τον αριθμό 383/2010.
Αφού άκουσε Τον πληρεξούσιο δικηγόρο του αναιρεσείοντος, που ζήτησε όσα αναφέρονται στα σχετικά πρακτικά, καθώς και τον Αντεισαγγελέα, που πρότεινε να απορριφθεί η προκείμενη αίτηση αναιρέσεως και οι επ' αυτής πρόσθετοι λόγοι.
ΣΚΕΦΘΗΚΕ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ
Κατά τη διάταξη του άρθρου 358 ΠΚ, "όποιος κακόβουλα παραβιάζει την υποχρέωση διατροφής, που του την έχει επιβάλει ο νόμος και έχει αναγνωρίσει, έστω και προσωρινά, το δικαστήριο, με τρόπο τέτοιο, ώστε ο δικαιούχος να υποστεί στερήσεις ή να αναγκαστεί να δεχθεί βοήθεια άλλων, τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι ενός έτους". Από τη διάταξη αυτή προκύπτει ότι για τη στοιχειοθέτηση του ανωτέρω εγκλήματος απαιτείται: α) υποχρέωση διατροφής από τον νόμο, που ιδρύεται με βάση τον δεσμό του γάμου μεταξύ των συζύγων, διαζευγμένων συζύγων, συγγενών εξ αίματος κατ' ευθείαν γραμμή ή αδελφών και θετών τέκνων, β) η υποχρέωση να έχει αναγνωρισθεί με δικαστική απόφαση, έστω και προσωρινώς, που διατηρεί την ισχύ της μέχρι να εκδοθεί οριστική απόφαση διατροφής, έστω και αν μεταβληθούν οι όροι διατροφής, γ) δόλος, ήτοι δεδηλωμένη παράλειψη του φερόμενου ως υπόχρεου προς διατροφή από κακοβουλία, δηλαδή ενδιάθετη βούληση μη συμμορφώσεως του δράστη προς την υποχρέωση, οφειλόμενη σε κακεντρέχεια και κακή θέληση να στερηθεί ο δικαιούχος τα αναγκαία προς το ζην, παρότι είχε την οικονομική δυνατότητα να καταβάλει το χρηματικό ποσό που επιδικάσθηκε για την κάλυψη των αναγκών επιβιώσεως του δικαιουμένου προσώπου για το προσδιορισμένο χρονικό διάστημα και δεν αρκεί λησμοσύνη ή οικονομική αδυναμία, η δε οικονομική δυνατότητα του υπόχρεου κρίνεται σε σχέση με την οικονομική του κατάσταση και την επαγγελματική του δραστηριότητα. Αρκεί και ενδεχόμενος δόλος. Στο δόλο του δράστη περιλαμβάνεται και η γνώση της περί διατροφής υποχρεώσεως, βάσει όμως ήδη εκδοθείσας σε βάρος του δικαστικής αποφάσεως, χωρίς να απαιτείται και τυπική επίδοση σε αυτόν της αποφάσεως με δικαστικό επιμελητή και γνώση ότι ο δικαιούχος θα περιέλθει σε στερήσεις ή θα αναγκασθεί να δεχθεί τη βοήθεια άλλων για τη διατροφή του και δ) ο δικαιούχος να υποστεί πράγματι στερήσεις ή να αναγκασθεί να ζητήσει ή να δεχθεί βοήθεια άλλων. Περαιτέρω η παραβίαση της υποχρεώσεως προς διατροφή τελείται κατ' εξακολούθηση για απέχοντα χρονικώς διαστήματα (μηνών), αν δε η στέρηση αφορά περισσότερα από ένα πρόσωπα, όπως δύο ανήλικα τέκνα, πρόκειται για ισάριθμα εγκλήματα σε αληθινή συρροή, δηλαδή για αυτοτελή εγκλήματα, (όσα και τα δικαιούχα πρόσωπα) που τελέσθηκε το καθένα κατ' εξακολούθηση. Η απόφαση του πολιτικού δικαστηρίου δεσμεύει το ποινικό δικαστήριο περί της υπάρξεως υποχρεώσεως διατροφής , πλην όμως τούτο ερευνά το κύρος και την ισχύ της αποφάσεως κατά το άρθρο 60 παρ.1 του ΚΠοινΔ, σε συνάρτηση με το χρόνο της παραβιάσεως της υποχρεώσεως διατροφής, όχι όμως και την ορθότητα της.
Εξάλλου, η καταδικαστική απόφαση έχει την απαιτούμενη, κατά τα άρθρα 93 παρ. 3 του Συντάγματος και 139 ΚΠοινΔ, ειδική και εμπεριστατωμένη αιτιολογία, η έλλειψη της οποίας ιδρύει τον από το άρθρο 510 παρ. 1 στοιχ. Δ' του ίδιου Κώδικα λόγο αναιρέσεως, όταν αναφέρονται σε αυτή, με σαφήνεια, πληρότητα και χωρίς αντιφάσεις ή λογικά κενά, τα πραγματικά περιστατικά που προέκυψαν από την αποδεικτική διαδικασία, στα οποία στηρίχθηκε η κρίση του δικαστηρίου για τη συνδρομή των αντικειμενικών και υποκειμενικών στοιχείων του εγκλήματος, οι αποδείξεις που τα θεμελιώνουν και οι νομικές σκέψεις υπαγωγής των περιστατικών αυτών στην ουσιαστική ποινική διάταξη που εφαρμόσθηκε.
Τέλος, κατά το άρθρο 510 παρ. 1 στοιχ. Ε' του ΚΠοινΔ, λόγο αναιρέσεως της αποφάσεως συνιστά και η εσφαλμένη ερμηνεία ή εφαρμογή ουσιαστικής ποινικής διατάξεως. Εσφαλμένη ερμηνεία τέτοιας διατάξεως υπάρχει, όταν το δικαστήριο αποδίδει σ' αυτή διαφορετική έννοια από εκείνη που πραγματικά έχει, ενώ εσφαλμένη εφαρμογή συντρέχει, όταν το δικαστήριο δεν υπήγαγε ορθώς τα πραγματικά περιστατικά, που δέχθηκε ότι αποδείχθηκαν, στην εφαρμοσθείσα διάταξη, αλλά και όταν η διάταξη αυτή παραβιάσθηκε εκ πλαγίου, για τον λόγο ότι έχουν εμφιλοχωρήσει στο πόρισμα της αποφάσεως, που περιλαμβάνεται στον συνδυασμό του διατακτικού προς το σκεπτικό και ανάγεται στα στοιχεία και την ταυτότητα του εγκλήματος, ασάφειες, αντιφάσεις ή λογικά κενά, με αποτέλεσμα να καθίσταται ανέφικτος ο έλεγχος από τον Άρειο Πάγο της ορθής ή μη εφαρμογής του νόμου, οπότε η απόφαση στερείται νόμιμης βάσεως.
Στην προκειμένη περίπτωση, όπως προκύπτει από την προσβαλλόμενη 1172/2009 απόφασή του, το κατ' έφεση δίκασαν Τριμελές Πλημμελειοδικείο Αγρινίου, (μετ' αναίρεση προηγούμενης καταδικαστικής αποφάσεώς του,) κήρυξε ένοχο τον αναιρεσείοντα για παραβίαση της υποχρεώσεώς του προς διατροφή των δύο ανηλίκων τέκνων του, κατά συρροή και κατ' εξακολούθηση, για το χρονικό διάστημα από 1-3-2003 έως 1-6-2004 και του επέβαλε συνολική ποινή φυλακίσεως πέντε μηνών, την εκτέλεση της οποίας ανέστειλε επί τριετία. Δέχθηκε, ειδικότερα, το δικαστήριο της ουσίας ότι, από τα αποδεικτικά μέσα που μνημονεύει κατά το είδος τους, αποδείχθηκαν τα ακόλουθα πραγματικά περιστατικά:
"Στο ... ο κατηγορούμενος κατά το παρακάτω αναφερόμενο χρονικό διάστημα με περισσότερες πράξεις τέλεσε περισσότερα του ενός εγκλήματα που τιμωρούνται με πρόσκαιρες στερητικές της ελευθερίας ποινές. Συγκεκριμένα με την υπ' αρ. 9/2004 απόφαση του Μονομελούς Πρωτοδικείου Αγρινίου (Ειδική Διαδικασία) που εκδόθηκε επί της από 25-2-2003 (αρ. εκ. καταθ. 115/2003) αγωγής, υποχρεώθηκε να καταβάλει στην τότε ενάγουσα και νυν εγκαλούσα Ψ για λογαριασμό των ανήλικων τέκνων τους, ... και ..., το συνολικό ποσό των επτακοσίων είκοσι (720) ευρώ μηνιαίως, εκτός άλλου και για το επίδικο χρονικό διάστημα, προκαταβαλλόμενο εντός των πρώτων πέντε ημερών κάθε μήνα. με το νόμιμο τόκο από την καθυστέρηση της κάθε παροχής. Το ως άνω δε δικαστήριο (Μονομελές Πρωτοδικείο Αγρινίου) κήρυξε την απόφαση προσωρινά εκτελεστή. Το παρόν δικαστήριο δεσμεύεται από την ως άνω απόφαση του πολιτικού δικαστηρίου ως προς την ύπαρξη υποχρέωσης της διατροφής, πλην όμως ερευνά, κατ' άρθρο 60 ΚΠΔ, το κύρος αυτής, αφού αυτή αποτελεί στοιχείο των αποδιδόμενων στον κατηγορούμενο πράξεων, όχι όμως και την ορθότητα της τελευταίας. Περαιτέρω ακριβές αντιπεφωνημένο αντίγραφο του πρώτου απογράφου εκτελεστού της ως άνω απόφασης με την κάτωθι αυτού επιταγή προς πληρωμή επιδόθηκε στον κατηγορούμενο. Ο κατηγορούμενος όμως δεν κατέβαλε την οφειλόμενη κατά τα ως άνω, όπως ίσχυε η προαναφερόμενη απόφαση, διατροφή για το χρονικό διάστημα από Μάρτιο 2003 έως Ιούνιο 2004. ήτοι το συνολικό ποσό των 11.520 ευρώ (16 μήνες Χ 720 ευρώ) υποχρεώνοντας τα τέκνα του να υποστούν στερήσεις σε σχέση με τις συνθήκες της καθημερινής τους ζωής, αφού μετακόμισαν σε μικρότερη οικία, και να αναγκασθούν να ζητήσουν δια της νομίμου εκπροσώπου τους-μητέρα τους και να δεχθούν την οικονομική βοήθεια του πάππου τους από τη μητρική γραμμή και φίλων της οικογένειας. Ο κατηγορούμενος δεν κατέβαλε την πιο πάνω διατροφή, καθ' οιονδήποτε νόμιμο τρόπο, παρότι είχε. κατ' εκείνο το χρονικό διάστημα, την οικονομική δυνατότητα προς τούτο, αφού είναι πολιτικός μηχανικός και αναλάμβανε τεχνικά έργα στο ..., στο ... και στη ..., είχε δική του επιχείρηση (κουφώματα-μονωτικά υλικά) στην οποία απασχολούσε προσωπικό, και δεν αντιμετώπιζε οικονομικά προβλήματα, ώστε δεν μπορεί να αποδοθεί η μη καταβολή σε οικονομική του αδυναμία. Συγκεκριμένα είχε 4 φορτηγά αυτοκίνητα, ένα ιδιωτικής χρήσεως επιβατικό αυτοκίνητο, ένα ελαιοστάσιο και το ετήσιο εισόδημά του ανερχόταν σε ποσό ανώτερο των 27.000 ευρώ. Το Δικαστήριο σχημάτισε πλήρη δικανική πεποίθηση για την υπό κρίση υπόθεση από τα προαναφερόμενα αποδεικτικά μέσα και συνεπώς δεν συντρέχει λόγος αναβολής της υπόθεσης για κρείσσονες αποδείξεις. Κατ' ακολουθίαν των ανωτέρω, απορριπτόμενων των ισχυρισμών του κατηγορουμένου, πρέπει να κηρυχθεί ένοχος (ο κατηγορούμενος) των αποδιδόμενων σ' αυτόν με το κλητήριο θέσπισμα πράξεων, όπως ειδικότερα αναφέρεται στο διατακτικό της παρούσας".
Όμως, από τις παραπάνω παραδοχές, συνάγεται ότι η 9/2004 απόφαση του Μονομελούς Πρωτοδικείου Αγρινίου, που κηρύχθηκε προσωρινά εκτελεστή και υποχρέωσε τον κατηγορούμενο σε διατροφή των δύο ανηλίκων τέκνων του, εκδόθηκε επί της από 25-2-2003 αγωγής και δημοσιεύτηκε το 2004, ενώ επιδίκασε διατροφή για το χρονικό διάστημα από 1-3-2003 έως 1-6-2004, ήτοι και για χρονικό διάστημα προ της δημοσιεύσεως της, για το οποίο δεν είχε γνώση ο κατηγορούμενος της υποχρεώσεώς του προς διατροφή των δύο ανηλίκων τέκνων του και του ποσού της διατροφής, ενώ δεν διευκρινίζεται πότε επιδόθηκε στον κατηγορούμενο η εν λόγω απόφαση ή τουλάχιστον πότε έλαβε πραγματικά γνώση της αποφάσεως αυτής, ώστε να θεμελιωθεί, μετά το χρόνο αυτό και μόνον, το εν λόγω αδίκημα, αφού προϋπόθεση πραγματώσεως του αδικήματος του άρθρου 358 ΠΚ, αποτελεί, πλην άλλων, σύμφωνα με αυτά που εκτέθηκαν στη μείζονα σκέψη της παρούσας, και να έχει ήδη αναγνωρισθεί δικαστικά η υποχρέωση διατροφής. Επομένως, συντρέχει περίπτωση εσφαλμένης ερμηνείας και εφαρμογής της παραπάνω ουσιαστικής διατάξεως του άρθρου 358 ΠΚ και ελλιπής αιτιολογία, ως προς το χρόνο γνώσεως εκ μέρους του καταδικασθέντος κατηγορουμένου της εκδόσεως της εν λόγω δικαστικής αποφάσεως που τον υποχρέωσε σε διατροφή, ώστε να διακριβωθεί από πότε ακριβώς το 2004 έλαβε γνώση της αποφάσεως αυτής και για ποίο μεταγενέστερο χρονικό διάστημα καθυστέρησε την καταβολή της διατροφής ότε και πραγματούται (έκτοτε,) η αντικειμενική και υποκειμενική υπόσταση του εγκλήματος αυτού. Σημειώνεται ότι η αναγνώριση της υποχρεώσεως και η καταδίκη του κατηγορουμένου να καταβάλλει ως διατροφή τα αναφερόμενα στην απόφαση κατά μήνα χρηματικά ποσά, για το παραπάνω χρονικό διάστημα, με βάση την 9/2004 απόφαση του Μονομελούς Πρωτοδικείου Αγρινίου, που είχε κηρυχθεί προσωρινά εκτελεστή, υπάρχει και ήταν ενεργή αστικά το 2004, καίτοι με βάση την μεταγενέστερη 296/2005 απόφαση του Εφετείου Πατρών, μετά εξαφάνιση της πρωτόδικης αποφάσεως, υποχρεώθηκε ο εναγόμενος-κατηγορούμενος να καταβάλλει για το άνω (αγωγικό) διάστημα μικρότερα κατά μήνα ποσά, από 720 ευρώ σε 680 ευρώ (350+330 αντίστοιχα για κάθε τέκνο), χωρίς να συνάγεται ότι, λόγω δημοσιεύσεως της άνω αποφάσεως του Εφετείου Πατρών στις 31-3-2005, δε θεμελιώνεται το ανωτέρω αδίκημα για τον άνω προγενέστερο χρόνο, αφού η παραπάνω πρωτόδικη απόφαση, πριν εξαφανισθεί, παρήγαγε ενέργεια και υποχρέωση του κατηγορουμένου σε καταβολή, ως κηρυχθείσα προσωρινά εκτελεστή και μη ανασταλείσα και θεμελιώνεται το εν λόγω ποινικό αδίκημα, για το μετά τη γνώση εκδόσεως της 9/2004 αποφάσεως ακολουθούν χρονικό διάστημα.
Επομένως είναι βάσιμος κατ' ουσίαν, ο εκ του άρθρου 510 παρ. 1 στοιχ. Δ' και Ε' ΚΠοινΔ, συναφής λόγος του δικογράφου της αιτήσεως αναιρέσεως και ο όμοιος, πρώτος, του δικογράφου των παραδεκτούς ασκηθέντων από 14-4-2010 προσθέτων λόγων, που πλήττουν την προσβαλλόμενη απόφαση για τις ως άνω πλημμέλειες. Πρέπει, κατόπιν αυτού, να γίνει δεκτή η αίτηση και να αναιρεθεί για τους ανωτέρω λόγους η προσβαλλόμενη απόφαση, παρελκούσης της έρευνας των λοιπών λόγων αναιρέσεως. Ακολούθως, η υπόθεση πρέπει να παραπεμφθεί, για νέα συζήτηση, στο ίδιο Δικαστήριο, δεδομένου ότι είναι δυνατή η συγκρότηση του από δικαστές άλλους, από εκείνους που δίκασαν προηγουμένως, (άρθρο 519 ΚΠοινΔ).
ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ ΑΥΤΟΥΣ
Αναιρεί την 1172/2009 απόφαση του Τριμελούς Πλημμελειοδικείου Αγρινίου. Και
Παραπέμπει την υπόθεση, για νέα συζήτηση, στο ίδιο Δικαστήριο, συντιθέμενο από δικαστές άλλους, από εκείνους που τη δίκασαν προηγουμένως.
Κρίθηκε και αποφασίσθηκε στην Αθήνα στις 14 Οκτωβρίου 2010. Και
Δημοσιεύθηκε στην Αθήνα, σε δημόσια συνεδρίαση στο ακροατήριό του, στις 18 Νοεμβρίου 2010.
Η ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ Ο ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ