Θέμα
Ακύρωση δικαιοπραξίας.
Περίληψη:
Άκυρη δικαιοπραξία λόγω ελλείψεως συνειδήσεως (ΑΚ 131 παρ. 1). Έννοια ελλείψεως συνειδήσεως του δικαιοπρακτούντος. Αναίρεση. Έλλειψη νόμιμης βάσεως της απόφασης εξαιτίας ανεπαρκών και αντιφατικών αιτιολογιών. Πότε ιδρύεται ο αντίστοιχος λόγος αναιρέσεως του αρ 19 του άρθρου 559 ΚΠολΔ. (Αναιρείται η ΕφΑθ 890/2012).
Αριθμός 1200/2014
ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΑΡΕΙΟΥ ΠΑΓΟΥ
Γ' Πολιτικό Τμήμα
Συγκροτήθηκε από τους Δικαστές: Ιωάννη Σίδερη, Αντιπρόεδρο Αρείου Πάγου, Παναγιώτη Ρουμπή, Ερωτόκριτο Καλούδη, Αργύριο Σταυράκη και Ελένη Διονυσοπούλου, Αρεοπαγίτες.
Συνεδρίασε δημόσια στο ακροατήριό του, στις 5 Φεβρουαρίου 2014, με την παρουσία και της γραμματέως Αγγελικής Ανυφαντή, για να δικάσει την εξής υπόθεση μεταξύ:
Του αναιρεσείοντος: Κοινωφελούς Ιδρύματος με την επωνυμία "ΙΔΡΥΜΑ Ε. Σ. Σ.", που εδρεύει ... και εκπροσωπείται νόμιμα, το οποίο εκπροσωπήθηκε από τον πληρεξούσιο δικηγόρο του Σταύρο Μιχαλίτση.
Του αναιρεσιβλήτου: Σ. Ε. Σ., κατοίκου ..., ο οποίος εκπροσωπήθηκε από τον πληρεξούσιο δικηγόρο του Δημήτριο Καραμαγκιώλη, με δήλωση του άρθρου 242 παρ. 2 του Κ.Πολ.Δ.
Κοινοποιούμενης της αίτησης αναίρεσης προς τον Υπουργό Οικονομικών, ως εκπρόσωπο του Ελληνικού Δημοσίου, που κατοικοεδρεύει στην Αθήνα, ως ασκούντος την εποπτεία υπέρ των κοινωφελών ιδρυμάτων και υπέρ των κοινωφελών σκοπών καταλειπομένων περιουσιών, ο οποίος δεν παραστάθηκε.
Η ένδικη διαφορά άρχισε με την από 15/12/1999 αγωγή του ήδη αναιρεσιβλήτου, που κατατέθηκε στο Πολυμελές Πρωτοδικείο Αθηνών. Εκδόθηκαν οι αποφάσεις: 4016/2007 του ίδιου Δικαστηρίου, 1732/2009 μη οριστική και 890/2012 οριστική του Εφετείου Αθηνών. Την αναίρεση της τελευταίας απόφασης ζητεί το αναιρεσείον με την από 2/11/2012 αίτηση και τους από 2/11/2012 προσθέτους λόγους του.
Κατά τη συζήτηση της αίτησης αυτής, που εκφωνήθηκε από το πινάκιο, οι διάδικοι παραστάθηκαν όπως σημειώνεται πιο πάνω. Ο Εισηγητής Αρεοπαγίτης Αργύριος Σταυράκης ανέγνωσε την από 12/10/2013 έκθεσή του, με την οποία εισηγήθηκε να αναιρεθεί η προσβαλλόμενη απόφαση κατά παραδοχήν των πρώτου, δεύτερου και τρίτου, από τον αρ. 19 του άρθρου 559 του Κ.Πολ.Δ., λόγους του αναιρετηρίου.
Ο πληρεξούσιος του αναιρεσείοντος ζήτησε την παραδοχή της αίτησης και των προσθέτων λόγων, καθώς και την καταδίκη του αντιδίκου του στη δικαστική δαπάνη του.
ΣΚΕΦΘΗΚΕ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ
Ι. Κατά το άρθρο 131 παρ. 1 του ΑΚ η δήλωση της βούλησης είναι άκυρη αν κατά τον χρόνο που αυτή έγινε το πρόσωπο δεν είχε συνείδηση των πράξεών του ή βρισκόταν σε ψυχική ή διανοητική διαταραχή που περιόρισε αποφασιστικά τη λειτουργία της βούλησής του, κατά δε το άρθρο 180 του ΑΚ η άκυρη δικαιοπραξία θεωρείται σαν να μην έγινε. Από τις διατάξεις αυτές προκύπτει ότι η δήλωση βουλήσεως είναι άκυρη κατά την πρώτη περίπτωση του ανωτέρω άρθρου 131 του ΑΚ όταν εκείνος που δηλώνει τη βούλησή του δεν έχει κατά τον χρόνο της δηλώσεως, εξαιτίας ειδικής καταστάσεως στην οποία βρίσκεται, συνείδηση των πράξεών του, αδυνατεί δηλαδή να διαγνώσει την ουσία και το περιεχόμενο της επιχειρούμενης πράξης, συνιστά δε η έλλειψη αυτή της συνειδήσεως παροδική διατάραξη που δεν οφείλεται σε ασθένεια (ΑΠ 1637/2008, 319/2000). Κατά την έννοια της πιο πάνω διάταξης δεν απαιτείται γενική και πλήρης έλλειψη συνειδήσεως του εξωτερικού κόσμου (ΑΠ 1396/2001, αλλ' αρκεί η θόλωση της διάνοιας του δηλούντος από κάποιο νοσηρό ή μη αίτιο, η οποία να επιφέρει σε μεγάλο βαθμό σύγχυση της συνείδησής του (ΑΠ 1360/2002) και εντεύθεν αδυναμία του να διαγνώσει την ουσία και το περιεχόμενο της δηλώσεως. Εξάλλου ο κατά το άρθρο 559 αρ. 19 του ΚΠολΔ λόγος αναιρέσεως για έλλειψη νόμιμης βάσης της απόφασης εξαιτίας ανεπαρκών ή (και) αντιφατικών αιτιολογιών ιδρύεται όταν στο αιτιολογικό της απόφασης, που συνιστά την ελάσσονα πρόταση του δικανικού συλλογισμού, αναφέρονται ανεπαρκώς ή αντιφατικά τα πραγματικά περιστατικά στα οποία το δικαστήριο της ουσίας στήριξε την κρίση του σε ζήτημα που έχει ουσιώδη επίδραση στην έκβαση της δίκης, με αποτέλεσμα να είναι αδύνατον να ελεγχθεί αν στη συγκεκριμένη περίπτωση συνέτρεχαν ή όχι οι όροι του κανόνα ουσιαστικού δικαίου που εφαρμόστηκε.
ΙΙ. Το Εφετείο, όπως προκύπτει από την προσβαλλόμενη απόφαση, δέχθηκε τα ακόλουθα: "Στις 18-12-1997 πέθανε στο Γενικό Ογκολογικό Νοσοκομείο Κηφισιάς "Οι Άγιοι Ανάργυροι", όπου νοσηλευόταν, ο πατέρας του ενάγοντος, Ε. Σ., σε ηλικία 92 ετών (...) από αναπνευστική ανεπάρκεια, πνευμονικό οίδημα και οξεία λευχαιμία. Ο θανών άφησε πλησιέστερους συγγενείς και μοναδικούς εξ αδιαθέτου κληρονόμους του τα τέκνα του Σ. Σ., ενάγοντα, και Μ. Σ., που είχε αποκτήσει από τον πρώτο του γάμο (...). Ο αποβιώσας, όσο ζούσε, με την .../1.10.1997 συμβολαιογραφική πράξη του συμβολαιογράφου Αθηνών Κων/νου Λιακάκου, προέβη στην ίδρυση του κοινωφελούς ιδρύματος με την επωνυμία "Ίδρυμα Ε. Σ.", ενώ, ακολούθως, με τις .../31.10.1997, .../3.11.1997 και .../12.11.1997 συμβολαιογραφικές πράξεις των συμβολαιογράφων Αθηνών Αναστασίας Κούρου (οι δύο πρώτες) και Γεωργίας Γιαλαμπρίνου (η τρίτη), προέβη στην τροποποίηση της άνω ιδρυτικής πράξης, με τις οποίες κατέλιπε στο πιο πάνω ίδρυμα τα αναφερόμενα σ' αυτές περιουσιακά του στοιχεία. Ειδικότερα, με την .../1.10.1997 ιδρυτική πράξη όρισε, μεταξύ άλλων, ότι σκοπός του ιδρύματος είναι η ίδρυση ενός Γηροκομείου επί του ήδη υπάρχοντος ημιτελούς κτηρίου της ξενοδοχειακής εταιρείας "ΗΛΙΟΣ ΑΕ" στην παραλία ... της Κοινότητας ..., όπου θα περιθάλπονται οικονομικά αδύνατα και αναξιοπαθούντα άτομα τρίτης ηλικίας (άνδρες- γυναίκες) με προτίμηση άτομα της ιδιαίτερης του πατρίδας ... Δωδεκανήσου και ολοκλήρου της Δωδεκανήσου (άρθρο 2). Ότι περιουσία του ιδρύματος αποτελεί ένα οικόπεδο περιφραγμένο 31 περίπου στρεμμάτων, στην παραλία ... της Κοινότητας ..., το οποίο εφάπτεται της θάλασσας, εντός του οποίου λειτουργεί ξενοδοχειακή επιχείρηση, που περιλαμβάνει 50 πλήρως εξοπλισμένα διαμερίσματα δύο δωματίων και μια ημιτελή οικοδομή (άρθρο 3). Ότι οι πόροι του ιδρύματος είναι τα εισοδήματα από την εκμετάλλευση της παραπάνω ξενοδοχειακής μονάδας, οι τόκοι από τις καταθέσεις τους σε τράπεζες ή άλλους πιστωτικούς οργανισμούς, οι χρηματικές παροχές και οι κληρονομίες, κληροδοσίες και δωρεές προς το ίδρυμα οποιουδήποτε φυσικού ή νομικού προσώπου, τα έσοδα από ενδεχόμενες εκδηλώσεις και οι χορηγίες της ΕΟΚ ή άλλους φορείς (άρθρο 4). Ότι το ίδρυμα θα διοικείται από τους α) Ε. Σ., ως ισόβιο πρόεδρο, β) Δ. Κ., ιατρό, γ) Σ. Ε. Σ., έμπορο, δ) Θ. Μ., πολιτικό μηχανικό, και ε) Ν. Π., έμπορο (άρθρο 5). Ότι σε περίπτωση που χηρεύσει η θέση του ισόβιου Προέδρου, Πρόεδρος θα είναι ο ανήλικος τότε εγγονός του ιδρυτή Ε. Σ. Σ., ο οποίος σε ηλικία 20 ετών θα καταλάβει επί μία διετία τη θέση του Αντιπροέδρου και μετά την πάροδο αυτής τη θέση του ισόβιου Προέδρου (άρθρο 6) και ότι σε περίπτωση διάλυσης του ιδρύματος η περιουσία του περιέρχεται στους από τη διαθήκη του ιδρυτή προβλεπόμενους υποκατάστατους (άρθρο 15). Με την .../30.10.1997 τροποποιητική πράξη τροποποίησε τα πιο κάτω άρθρα της ιδρυτικής πράξης και όρισε ότι περιουσία του ιδρύματος αποτελούν οι μετοχές του ιδρυτή στις ανώνυμες εταιρείες α) "Ξενοδοχειακή Τουριστική, Εταιρεία ΗΛΙΟΣ ΑΕ", β) "Ε.Σ. Σ. ΑΒΕΕ", γ) "Ροδιακαί Ξενοδοχειακαί Επιχειρήσεις ΡΕΧ ΑΕ Ξενοδοχείο IMPERIAL" και οποιοδήποτε χρηματικό ποσό που θα ευρεθεί μετά το θάνατο του ιδρυτή (άρθρο 4), ότι το ίδρυμα θα διοικείται από τους: α) Ε. Σ. του Σ., ως ισόβιο Πρόεδρο (ιδρυτή), β) Δ. Κ., Γ. Μ., Θ. Μ. και Ν. Π. (άρθρο 5) και ότι σε περίπτωση διάλυσης του ιδρύματος η περιουσία του περιέρχεται σε κοινωφελή ιδρύματα με τον ίδιο ή παρεμφερή σκοπό (άρθρο 15). Με την .../3.11.1997 τροποποιητική πράξη, τροποποίησε το άρθρο 3 της ιδρυτικής πράξης και όρισε ότι περιουσία του ιδρύματος αποτελούν α) οι ανώνυμες μετοχές του ιδρυτή στις πιο πάνω ανώνυμες εταιρείες 1) "ΗΛΙΟΣ ΑΕ", 136.003 μετοχές, 2) "Ε.Σ. Σ. ΑΒΕΕ", 38.000 μετοχές,3) "ΡΟΔΙΑΚΑΙ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ REX ΑΕ Ξενοδοχείο IMPERIAL", 30075 μετοχές και β) οποιοδήποτε χρηματικό ποσό που θα ευρεθεί ως κληρονομιαία περιουσία μετά το θάνατο του ιδρυτή. Με την .../12.1997 τροποποιητική πράξη, τροποποίησε και συμπλήρωσε το άρθρο 3 της άνω ιδρυτικής πράξης και όρισε ότι περιουσία του ιδρύματος αποτελούν επίσης α) 381626 λίρες Αγγλίας, β) 107633 δολάρια Αμερικής, που είναι κατατεθειμένα στην τράπεζα "Barclays Private Bank Limited" του Λονδίνου στον ... λογαριασμό του, γ) 12.791 λίρες Αγγλίας, που είναι κατατεθειμένες στον ... λογαριασμό της τράπεζας "BARCLAYS BANK- PLS" της Ελλάδος, δ) 4972 δολάρια Αμερικής που είναι κατατεθειμένα στον ... λογαριασμό στην τράπεζα "BARCLAYS BANK- PLS" της Ελλάδος, ε) 98077 δολάρια Αμερικής κατατεθειμένα στην ΕΤΕ στον ... λογαριασμό και στ) οποιοδήποτε χρηματικό ποσό δικαιούται να εισπράξει ή ατομική επιχείρηση του ιδρυτή που εδρεύει στην Αθήνα, ..., από την πώληση εμπορευμάτων της προς τους πελάτες της. Την αναγνώριση της ακυρότητας των πιο πάνω τεσσάρων συμβολαιογραφικών πράξεων για έλλειψη συνείδησης των πραττομένων του ιδρυτή, αλλιώς την ακύρωσή τους εξαιτίας απάτης, αλλιώς απειλής του ιδρυτή, ζήτησε ο ενάγων γιος του με την ένδικη αγωγή. (...). Περαιτέρω αποδεικνύεται ότι ο ιδρυτής του πιο πάνω Ιδρύματος Ε. Σ. μέχρι και τον Αύγουστο 1997, παρά τα 92 του χρόνια, ήταν εξαιρετικά υγιής, δραστήριος, σε πλήρη πνευματική διαύγεια. Ο ανωτέρω είχε επανειλημμένα στο παρελθόν εκφράσει την επιθυμία να συστήσει στην ιδιαίτερη πατρίδα του (στο ...) αθλητικό ίδρυμα, είχαν δε γίνει σχετικές δημοσιεύσεις στον τοπικό Ροδιακό τύπο. Με την πάροδο όμως του χρόνου μετέβαλε άποψη και άρχισε να ενδιαφέρεται να συστήσει ίδρυμα για την περίθαλψη αναξιοπαθούντων γερόντων καταγομένων από το ... και ολόκληρη τη Δωδεκάνησο, αλλά και από οποιαδήποτε περιοχή της Ελλάδας. Μάλιστα, για την υλοποίηση του σχεδίου του, είχε αρχίσει την κατασκευή του γηροκομείου στην ευρισκόμενη στον ... ως άνω έκταση των 30 στρεμμάτων, όπου βρίσκεται και το ξενοδοχείο "ΕΛΑΦΟΣ". Το καλοκαίρι του έτους 1997 ο Ε. Σ., μετά από αιματολογικό έλεγχο, εισήχθη, στις 5 Αυγούστου, στην παθολογική κλινική του Γενικού Νοσοκομείου Νίκαιας "Άγιος Παντελεήμων", αιτιώμενος "ωχρότητα, καταβολή και αδυναμία" (...). Κατά τη διάρκεια της νοσηλείας του, που διήρκησε ένα εικοσιτετράωρο (5.8.1997 - 6.8.1997), υποβλήθηκε σε εξέταση μυελού των οστών και τέθηκε η διάγνωση "μυελοδυσπλαστικό σύνδρομο του τύπου ανθεκτική αναιμία με περίσσεια βλαστών σε μετατροπή (RAEB-Τ)". Επανεισήχθη στην ίδια κλινική μερικές ημέρες αργότερα, στις 24.8.1997, με σημεία λοίμωξης, παρουσιάζοντας παραγωγικό βήχα και υψηλό πυρετό 39ο C. Στις εργαστηριακές εξετάσεις που πραγματοποιήθηκαν ανευρέθηκε αναιμία, λευκοπενία και θρομβοπενία (αιματοκρίτης 28,5%, λευκά αιμοσφαίρια 2420 και αιμοπετάλια 36.000). Η κατάσταση αντιμετωπίσθηκε με μετάγγιση, ενώ, για την αντιμετώπιση του πυρετού, έλαβε αντιβιοτική αγωγή. Στις 3.9.1997 διεξήχθη ιατρικό συμβούλιο με αντικείμενο την πορεία της υγείας του ασθενή, στο οποίο συμμετείχαν ο (παθολόγος) Δ. Κ., Α. Σ., Διευθύντρια της αιματολογικής κλινικής του ογκολογικού νοσοκομείου Κηφισιάς "Άγιοι Ανάργυροι" και η Ά. Φ., αιματολόγος, καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών. Στο συμβούλιο αυτό οι γιατροί, ομόφωνα, συμφώνησαν ως προς τη διάγνωση του ασθενή, ενώ, η μεταφορά τους στο εξωτερικό για μεταμόσχευση μυελού των οστών, όπως είχε προτείνει ο γιος του ενάγων, θεωρήθηκε μη αναγκαία και επικίνδυνη. Κρίθηκε, επίσης, απαραίτητη η τακτική παρακολούθησή του από γιατρό αιματολόγο, μετά την έξοδό του από το νοσοκομείο, με ενδεχόμενη άμεση εισαγωγή του αν κριθεί αναγκαίο. Ο ασθενής, λόγω του ότι η κατάσταση της υγείας του παρουσίασε βελτίωση, εξήλθε από την κλινική στις 3.9.1997. Στις 25.9.1997 ο ανωτέρω Ε. Σ. εισήχθη εκ νέου στο Γ. Ν. Νίκαιας με διάγνωση "Μυελοδυσπλαστικό σύνδρομο τελικού σταδίου με μετατροπή Οξείας Λευχαιμίας", ενώ την ίδια ημέρα, πριν προσέλθει στο εν λόγω νοσοκομείο, συνέταξε στο ξενοδοχείο "Έλαφος" στον ... την προαναφερόμενη, από 25.9.1997, ιδιόγραφη διαθήκη του. Ακολούθως, στις 26.9.1997, διακομίστηκε με ασθενοφόρο στο Γενικό Ογκολογικό Νοσοκομείο Κηφισιάς "Οι Άγιοι Ανάργυροι", μη δυνάμενος να μετακινηθεί, όπως αναφέρεται στο 35668/29.9.1997 πιστοποιητικό νοσηλείας του Νοσοκομείου Νίκαιας. Κατά την είσοδό του στο πιο πάνω ογκολογικό νοσοκομείο η κατάσταση του ασθενή, σύμφωνα με το 242/17.2.1998 πιστοποιητικό νοσηλείας, ήταν εξαιρετικά καλή για την ηλικία του και το υποκείμενο νόσημα. Εξήλθε από την κλινική στις 28.9.1997 και εισήχθη εκ νέου την 1η.10.1997, παρέμεινε δε νοσηλευόμενος έως τις 18.12.1997, ημέρα που κατέληξε. Πρέπει, όμως, να αναφερθεί ότι κατά το χρονικό διάστημα από 1.10.1997 έως 9.10.1997 ο ασθενής παρέμενε εκτός νοσοκομείου και προσερχόταν μόνο για μεταγγίσεις αιμοπεταλίων και αίματος. Ο Ε. Σ. πριν από τη δεύτερη εισαγωγή του στο ως άνω ογκολογικό νοσοκομείο την 1η.10.1997 συνέταξε στον ... Αττικής την από 1.10.1997, συμπληρωματική τής από 25.9.1997 ως άνω ιδιόγραφης διαθήκης, διαθήκη, υπέγραψε δε στο επί της οδού ... 59 γραφείο του συμβολαιογράφου Αθηνών Κωνσταντίνου Λιακάκου την προσβαλλόμενη ως άνω .../1.10.1997 συμβολαιογραφική πράξη σύστασης του ιδρύματος με την επωνυμία "Ε. Σ. Σ.", ενώ, στις 4.10.1997 πριν προσέλθει για μετάγγιση στο ίδιο νοσοκομείο, συνέταξε την από 4.10.1997 ιδιόγραφη διαθήκη του στον ... Αττικής. Παρά τη λήψη, όμως, αντιβιοτικής αγωγής, ως χημειοπροφύλαξη, εξαιτίας του χαμηλού αριθμού (1330) των λευκών του αιμοσφαιρίων, στις 9.10.1997 ανέπτυξε υψηλό πυρετό, συστάθηκε δε, από τους θεράποντες γιατρούς του, η διαρκής πλέον παραμονή του στην κλινική υπό αυστηρά μέτρα ασηψίας για άμεση παρακολούθηση και αντιμετώπιση. Από τις 9.10.1997 η κατάσταση της υγείας του επιδεινώθηκε προοδευτικά παρά τη χρησιμοποίηση αντιβιοτικών ευρέως φάσματος σε διάφορα σχήματα, ενώ στις 23.10.1997 συγκλήθηκε ιατρικό συμβούλιο, παρουσία του λοιμωξιολόγου γιατρού Σ., με σκοπό την ειδικότερη διερεύνηση της λοίμωξης του ασθενή. Όμως, παρά τα νέα μέτρα, στα οποία περιλαμβάνονταν αντιφυματικά φάρμακα και υποστήριξη με οξυγόνο, η εικόνα παρέμεινε ανεπηρέαστη. Έτσι, στις 4.11.1997, αποφασίστηκε η συμπτωματική ανακούφιση του ασθενή με κορτικοστεροειδή. Μάλιστα, δόθηκαν οδηγίες για περιορισμένο επισκεπτήριο για να αποφευχθεί ο κίνδυνος λοιμώξεων στον επιβαρυμένο ανοσοκατεσταλμένο ασθενή. Από τις 11.11.1997, όταν προστέθηκε και αντιική αγωγή, λόγω των υψηλών τίτλων αντισωμάτων που ανευρέθηκαν στις εξετάσεις, ο ασθενής για κάποιες ημέρες ανταποκρίθηκε στη φαρμακευτική αγωγή, χωρίς όμως να παραμείνει διαρκώς απύρετος. Σημειωτέον, ότι στην αξονική τομογραφία που πραγματοποιήθηκε στις 25.10.1997 ανευρέθηκε αρχόμενο πνευμονικό οίδημα, στις 26.10.1997 σε ακτινογραφία θώρακα αναπτύχθηκε παθολογική εικόνα, στην οποία αποδόθηκε η εμπύρετη λοίμωξη, ενώ στις 30.10.1997 η νέα ακτινογραφία θώρακα παρουσίασε παρεγχυματική επιβάρυνση σε σχέση με την προηγούμενη. Στις 14.11.1997, η επιβαρυμένη ήδη κατάσταση της υγείας του Ε. Σ. παρουσίασε περαιτέρω επιπλοκή με την εμφάνιση κολπικής μαρμαρυγής, μιας μορφής δηλαδή καρδιακής αρρυθμίας, που αντιμετωπίσθηκε με τη λήψη φαρμακευτικής αγωγής. Στις 16.11.1997 εμφάνισε αϋπνία, λάμβανε δε έκτοτε ταμπλέτες "υπνοστεντόν", το οποίο είναι υπναγωγό φάρμακο. Επειδή, όμως, διαπιστώθηκε ότι του προκαλούσε παραισθήσεις, από 5.12.1997 αντικαταστάθηκε από το αντιισταμινικό φάρμακο Benadryl, προκειμένου να αντιμετωπισθεί η αϋπνία, αλλά και οι ανεπιθύμητες ενέργειες του προηγούμενου φαρμάκου, σύμφωνα με τα βιβλία της νοσηλευτικής λογοδοσίας του πιο πάνω νοσοκομείου. Αρχές Δεκεμβρίου 1997 επανεμφανίστηκε πυρετικό κύμα, κρίθηκε δε αναγκαία η εκ νέου τοποθέτηση ουροκαθετήρα, τον οποίο έφερε και από 23-10-1997 έως 8-11-1997, κατά τη διάρκεια του πρώτου πυρετικού κύματος. Στις 15-12-1997 ο ασθενής παρουσίασε πτώση του επιπέδου συνείδησης, στις 16-12-1997 περιήλθε σε βαθύ κώμα για να καταλήξει στις 18-12-1997. Σημειώνεται, ότι στις 20-11-1997 υπέγραψε την .../20-11-1997 δημόσια διαθήκη του, ενώ στις 31-10-1997, 3-11-1997 και 12-11-1997 υπέγραψε τις προσβαλλόμενες ως άνω τροποποιητικές της συστάσεως του ιδρύματος συμβολαιογραφικές πράξεις. Περαιτέρω, με βάση όσα πιο πάνω εκτέθηκαν, αποδεικνύεται ότι ο δηλών Ε. Σ. κατά το χρόνο (1-10-1997) όπου υπέγραψε την προσβαλλόμενη .../1-10-1997 συστατική του ιδρύματος συμβολαιογραφική πράξη παρά το σοβαρό αιματολογικό πρόβλημα που αντιμετώπιζε από τον Αύγουστο του ιδίου έτους, εξακολουθούσε να διατηρεί ακμαίες τις σωματικές, πνευματικές και ψυχικές του δυνάμεις, δεν εστερείτο της χρήσεως του λογικού και είχε πλήρη συνείδηση της πράξης που επιχειρούσε, μπορούσε δε να διαγνώσει το περιεχόμενο και την ουσία της συμβολαιογραφικής περί συστάσεως του ιδρύματος πράξης που υπέγραφε (...). Αποδεικνύεται ακόμη, από τα ίδια ως άνω αποδεικτικά μέσα, ότι από τις 9-10-1997 η κατάσταση της υγείας του διαθέτη έβαινε συνεχώς επιδεινούμενη. Πιο συγκεκριμένα, εκτός από την ασθένεια της λευχαιμίας που είχε διαγνωσθεί από 25-9-1997, άρχισε να αντιμετωπίζει και σοβαρά καρδιολογικά και πνευμονολογικά προβλήματα. Έτσι, σχεδόν καθημερινά υποβαλλόταν σε μεταγγίσεις αίματος και αιμοπεταλίων, λάμβανε πολλά και ποικίλα φάρμακα, όπως αντιβιοτική και αντιιική αγωγή, αντιφυματικά φάρμακα, κορτικοστεροειδή, βρισκόταν δε από 23-10-1997 συνεχώς σε υποστήριξη με οξυγόνο και υποβαλλόταν σε συνεχείς εργαστηριακές και ακτινολογικές εξετάσεις, ενώ από 16-11 του χορηγούνταν το υπναγωγό φάρμακο "υπνοστεντόν" που, ωστόσο, του δημιούργησε παραισθήσεις με συνέπεια στις 5-12 να αντικατασταθεί από αντιισταμινικό φάρμακο Benadryl. Εξάλλου και τα άλλα φαρμακευτικά σκευάσματα που λάμβανε ο ασθενής προκαλούν αρκετά συχνά ανεπιθύμητες ενέργειες, όπως τα αντιφυματικά Dianicotyl, Rifinab και Myambutol (που του χορηγούνταν από 24-10) είναι δυνατό να προκαλέσουν νευροτοξικότητα, το κορτικοστεροειδές Prezolon (που λάμβανε από 4-11) προκαλεί ψυχιατρικές παρενέργειες, όπως κατάθλιψη, ψυχωσικές εκδηλώσεις και ψευδαισθήσεις και η Digoxin (που προστέθηκε από 14-11 λόγω κολπικής μαρμαρυγής) μπορεί να προκαλέσει κεφαλαλγία, κόπωση, σύγχυση, τρόμο, σπασμούς, παραισθήσεις, διαταραχές στην όραση, χωρίς, ωστόσο, να αποδειχθεί ότι τα συγκεκριμένα φάρμακα προκάλεσαν στον πιο πάνω ασθενή κάποιες από τις προαναφερόμενες παρενέργειες.
Συνεπώς, με βάση όσα προεκτέθηκαν ο δηλών κατά τους κρίσιμους χρόνους (31-10-1997, 3-11-1997 και 12-11-1997) που υπέγραψε, ενώ αυτός νοσηλευόταν στο ογκολογικό νοσοκομείο Κηφισιάς, τις προαναφερόμενες τροποποιητικές της συστάσεως του ιδρύματος συμβολαιογραφικές πράξεις, εξαιτίας της προχωρημένης ηλικίας του 92 ετών και της βαρύτατης κατάστασης της υγείας του, δεν είχε συνείδηση των πράξεών του. Συγκεκριμένα, λόγω της θόλωσης της διανοίας του κατ' εκείνους τους χρόνους, ναι μεν γνώριζε ότι υπέγραφε τις εν λόγω τροποποιητικές πράξεις, χωρίς να έχει πλήρη έλλειψη της λειτουργίας του νου, δεν είχε, όμως, την ικανότητα να συλλάβει και εκτιμήσει τη σημασία και τις συνέπειες των επιμέρους διατάξεων των εν λόγω πράξεων και των συνεπειών που απέρρεαν από αυτές" (σελ. 40, και με διαφορετική κάπως, αλλά ταυτόσημη διατύπωση, 43-44 της αναιρεσιβαλλομένης). Και βάσει των παραδοχών αυτών το Εφετείο έκρινε ότι α) η υπ' αριθμ. .../1-10-1997 συστατική του Ιδρύματος "Ε. Σ." συμβολαιογραφική πράξη είναι έγκυρη, καθόσον ο δηλών κατά τον χρόνο που υπέγραψε την πράξη αυτή είχε συνείδηση των πράξεών του και η πράξη δεν ήταν αποτέλεσμα απάτης και απειλής, ενώ β) είναι άκυρες οι υπ' αριθμ. .../31-10-1997, .../3-11-1997 και .../12-11-1997 τροποποιητικές της ανωτέρω ιδρυτικής συμβολαιογραφικές πράξεις, επειδή ο δηλών Ε. Σ. κατά τους κρίσιμους χρόνους της υπογραφής των πράξεων αυτών δεν είχε συνείδηση των πράξεών του, αδυνατώντας, ειδικότερα, να διαγνώσει το περιεχόμενο και την ουσία (συνέπειες) των επιμέρους διατάξεων των συμβολαιογραφικών πράξεων, και απέρριψε μετά ταύτα (το Εφετείο) τις αντίθετες εφέσεις των διαδίκων κατά της πρωτόδικης απόφασης, που είχε κρίνει ομοίως και είχε κάνει εν μέρει δεκτή την ένδικη αγωγή του αναιρεσιβλήτου, αναγνωρίζοντας ως άκυρες τις ειρημένες τρεις τροποποιητικές συμβολαιογραφικές πράξεις. Την κρίση του Εφετείου ως προς τις τελευταίες αυτές τροποποιητικές πράξεις προσβάλλει ήδη το αναιρεσείον Ίδρυμα με την κρινόμενη αίτησή του και τους από 2-11-2012 πρόσθετους λόγους.
ΙΙΙ. Υπό τις προπαρατεθείσες παραδοχές του το Εφετείο διέλαβε στην απόφασή του ανεπαρκείς και αντιφατικές αιτιολογίες ως προς το ουσιώδες ζήτημα της ελλείψεως συνειδήσεως των πραττομένων στον δηλούντα Ε. Σ. κατά τους χρόνους συντάξεως (υπογραφής) των ανωτέρω τριών τροποποιητικών συμβολαιογραφικών πράξεων, οι οποίες (αιτιολογίες) καθιστούν ανέφικτο τον αναιρετικό έλεγχο της ορθής εφαρμογής της οικείας ως άνω διατάξεως (άρθρ. 131 παρ. 1 ΑΚ) του ουσιαστικού δικαίου που εφήρμοσε το Εφετείο. Ειδικότερα 1) ενώ δέχεται ότι ο ιδρυτής του ιδρύματος Ε. Σ. μέχρι τον Αύγουστο 1997,παρά τα 92 χρόνια του, ήταν εξαιρετικά υγιής, δραστήριος και σε πλήρη πνευματική διαύγεια, ότι κατά την είσοδό του στο Ογκολογικό Νοσοκομείο την26-9-1997 και ενώ ήδη είχε διαγνωσθεί η νόσος του (λευχαιμία) από τις αρχές Αυγούστου η κατάστασή του ήταν εξαιρετικά καλή για την ηλικία του και το υποκείμενο νόσημα, ότι κατά τον χρόνο συντάξεως της ιδρυτικής πράξεως του Ιδρύματος, ήτοι την 1-10-1997, παρά το αιματολογικό πρόβλημα που αντιμετώπιζε από τον Αύγουστο του ίδιου έτους, εξακολουθούσε να διατηρεί ακμαίες τις σωματικές, πνευματικές και ψυχικές του δυνάμεις, δεν εστερείτο της χρήσεως του λογικού και είχε πλήρη συνείδηση της πράξης που επιχειρούσε (λόγος άλλωστε για τον οποίο κρίθηκε έγκυρη η συνταγείσα κατά την ημερομηνία αυτή ιδρυτική πράξη του ιδρύματος), ότι κατά το επόμενο χρονικό διάστημα και δη από 9-10-1997 και μέχρι την 12-11-1997, οπότε συντάχθηκε η τελευταία από τις επίδικες τροποποιητικές πράξεις, η κατάσταση του ανωτέρω έβαινε συνεχώς επιδεινούμενη, παρουσιάζοντας επιπλέον τα λεπτομερώς προαναφερθέντα καρδιολογικά και πνευμονολογικά προβλήματα, καθώς και σοβαρή αϋπνία, για τα οποία και υποβαλλόταν συνεχώς στις επίσης προαναφερθείσες εργαστηριακές και ακτινολογικές εξετάσεις και ελάμβανε θεραπευτική αγωγή με τα αναφερόμενα φάρματα που μπορεί να επιφέρουν σοβαρές παρενέργειες, και ότι όμως δεν αποδείχθηκε ότι τα συγκεκριμένα φάρματα προκάλεσαν στον ασθενή κάποιες από τις ανεπιθύμητες αυτές παρενέργειες, ενώ το πρώτον κατά την 15-12-1997, ήτοι κατά πολύ μετά τη σύνταξη της τελευταίας τροποποιητικής πράξης (12-11-1997), παρουσίασε πτώση του επιπέδου συνειδήσεως, 2) εν τέλει δέχεται το Εφετείο ότι "Με βάση όσα προεκτέθηκαν ο δηλών κατά τους κρίσιμους χρόνους (31-10-1997, 3-11-1997 και 12-11-1997) που υπέγραψε, ενώ αυτός νοσηλευόταν στο ογκολογικό νοσοκομείο Κηφισιάς, τις προαναφερόμενες τροποποιητικές της συστάσεως του ιδρύματος συμβολαιογραφικές πράξεις, εξαιτίας της προχωρημένης ηλικίας του (των) 92 ετών και της βαρύτατης κατάστασης της υγείας του δεν είχε συνείδηση των πράξεών του. Συγκεκριμένα, λόγω της θόλωσης της διάνοιάς του κατ' εκείνους τους χρόνους, ναι μεν γνώριζε ότι υπέγραφε τις εν λόγω τροποποιητικές πράξεις, χωρίς να έχει πλήρη έλλειψη της λειτουργίας του νου, δεν είχε όμως την ικανότητα να συλλάβει και εκτιμήσει τη σημασία και τις συνέπειες των επιμέρους διατάξεων των εν λόγω πράξεων και των συνεπειών που απέρρεαν από αυτές" (σελ. 40, αλλά ομοίως και 43-44 της αναιρεσιβαλλομένης). Οι τελευταίες αυτές παραδοχές του Εφετείου καθόσον μεν αφορούν τη "θόλωση" της διάνοιας του ιδρυτή Ε. Σ. και την εντεύθεν έλλειψη συνειδήσεως των πραττομένων που το Εφετείο αποδίδει στην προχωρημένη ηλικία του προσώπου είναι αντιφατικές με τις αμέσως προηγούμενες (υπό 1), κατά τις οποίες η ηλικία του ανωτέρω δεν είχε επιδράσει δυσμενώς στην εν γένει κατάστασή του, σωματική και ψυχική-πνευματική, ούτε αναφέρεται καμία τέτοια δυσμενής επίδραση της ηλικίας του στην κατάσταση αυτή κατά το σύντομο και κρίσιμο εν προκειμένω χρονικό διάστημα της συντάξεως των επίδικων τριών συμβολαίων, μετά τη σύνταξη της έγκυρης, ως ανωτέρω, ιδρυτικής πράξης (1-10-1997) καθόσον δε οι παραδοχές του Εφετείου αφορούν την ίδια "θόλωση" της διάνοιας του Ε. Σ. και την εντεύθεν έλλειψη συνειδήσεως των πραττομένων που το Εφετείο αποδίδει στην βαρύτατη κατάσταση της υγείας του, οι αιτιολογίες της απόφασης είναι ανεπαρκείς, αφού δεν εξηγείται πώς το δικαστήριο κατέληξε στην παραδοχή της θόλωσης από την ανωτέρω αιτία, όταν προηγουμένως έχει δεχθεί ότι η θεραπευτική αγωγή που ακολουθούσε ο ασθενής δεν επέφερε καμία ανεπιθύμητη (δυσμενή) παρενέργεια σ' αυτόν, και δεν αναφέρει (το Εφετείο) άλλην συγκεκριμένη αιτία προκλήσεως της θόλωσης του νου του εν λόγω ασθενή, δεχόμενο περαιτέρω ότι το πρώτον κατά την 15-12-1997, ήτοι μετά τον τελευταίο κρίσιμο χρόνο (12-11-1997), ο ασθενής παρουσίασε πτώση του επιπέδου της συνείδησης, κατά τα προεκτεθένα. Επομένως το Εφετείο υπέπεσε στην αναιρετική πλημμέλεια του άρθρου 559 αρ. 19 του ΚΠολΔ, όπως βάσιμα το αναιρεσείον Ίδρυμα υποστηρίζει με τους τρεις πρώτους, από τη διάταξη αυτή λόγους της αιτήσεώς του και τους δύο, από την ίδια διάταξη, όπως και ο δεύτερος εκτιμάται, του δικογράφου πρόσθετων λόγων.
IV. Κατ' ακολουθίαν και κατά παραδοχήν των ανωτέρω λόγων, μετά την οποία παρέλκει η έρευνα των λοιπών, πρέπει να αναιρεθεί η προσβαλλόμενη απόφαση, να παραπεμφθεί η υπόθεση προς περαιτέρω εκδίκαση στο δικαστήριο που εξέδωσε την αναιρούμενη αυτή απόφαση και του οποίου είναι δυνατή η συγκρότηση από άλλους δικαστές (άρθρο 580 παρ. 3 του ΚΠολΔ), να διαταχθεί η επιστροφή του κατατεθέντος παραβόλου στο αναιρεσείον Ίδρυμα (άρθρ. 495 παρ. 4 ΚΠολΔ) και να καταδικασθεί ο αναιρεσίβλητος στην αναφερόμενη στο διατακτικό δικαστική δαπάνη του αναιρεσείοντος, κατά το νόμιμο αίτημα του τελευταίου (άρθρα 176, 183, 191 παρ. 2 ΚΠολΔ).-
ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ ΑΥΤΟΥΣ
Αναιρεί την υπ' αριθμ. 890/2012 απόφαση του Εφετείου Αθηνών.
Παραπέμπει την υπόθεση προς περαιτέρω εκδίκαση στο ίδιο ως άνω δικαστήριο, συγκροτούμενο από άλλους δικαστές.
Διατάσσει την επιστροφή στο αναιρεσείον του κατατεθέντος παραβόλου. Και
Καταδικάζει τον αναιρεσίβλητο στη δικαστική δαπάνη του αναιρεσείοντος, την οποία ορίζει στο ποσό των τριών χιλιάδων (3.000) ευρώ.-
ΚΡΙΘΗΚΕ, αποφασίσθηκε στην Αθήνα, την 6η Μαΐου 2014.
ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ σε δημόσια συνεδρίαση στο ακροατήριό του, στην Αθήνα, την 3η Ιουνίου 2014.
Ο ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ Η ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ