Θέμα
Αιτιολογίας ανεπάρκεια, Ανθρωποκτονία από αμέλεια, Αμέλεια, Νομίμου βάσεως έλλειψη.
Περίληψη:
Ανθρωποκτονία από αμέλεια. Αναιρείται η καταδικαστική απόφαση για εκ πλαγίου παραβίαση της διάταξης του άρθρου 28 ΠΚ, διότι υπάρχει ασάφεια ως προς το είδος της αμέλειας που δέχθηκε η προσβαλλόμενη απόφαση.
Αριθμός 764/2009
ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΑΡΕΙΟΥ ΠΑΓΟΥ
ΣΤ' ΠΟΙΝΙΚΟ ΤΜΗΜΑ
Συγκροτήθηκε από τους Δικαστές: Εμμανουήλ Καλούδη, Αντιπρόεδρο Αρείου Πάγου, Αιμιλία Λίτινα-Εισηγήτρια, Ανδρέα Τσόλια, Ιωάννη Παπουτσή και Ανδρέα Δουλγεράκη, Αρεοπαγίτες.
Συνήλθε σε δημόσια συνεδρίαση στο Κατάστημά του στις 20 Ιανουαρίου 2009, με την παρουσία του Αντεισαγγελέα του Αρείου Πάγου Ιωάννη Χρυσού (γιατί κωλύεται ο Εισαγγελέας) και της Γραμματέως Πελαγίας Λόζιου, για να δικάσει την αίτηση του αναιρεσείοντος-κατηγορουμένου Χ, κατοίκου ....., που εκπροσωπήθηκε από τον πληρεξούσιο δικηγόρο του Αντώνιο Γραφανάκη, για αναίρεση της 1196/2008 αποφάσεως του Τριμελούς Εφετείου Αθηνών, με πολιτικώς ενάγοντες τους: 1) Ψ1, κάτοικο ..... και 2) Ψ2, κάτοικο ....., που εκπροσωπήθηκαν από τον πληρεξούσιο δικηγόρο τους Νικόλαο Γαργαρέτα.
Το Τριμελές Εφετείο Αθηνών, με την ως άνω απόφασή του διέταξε όσα λεπτομερώς αναφέρονται σ' αυτή, και ο αναιρεσείων-κατηγορούμενος, ζητεί την αναίρεση αυτής, για τους λόγους που αναφέρονται στην από 9 Μαΐου 2008 αίτησή του αναιρέσεως, η οποία καταχωρίστηκε στο οικείο πινάκιο με τον αριθμό 996/2008.
Αφού άκουσε Τους πληρεξουσίους των διαδίκων που ζήτησαν όσα αναφέρονται στα σχετικά πρακτικά και τον Αντεισαγγελέα, που πρότεινε να απορριφθεί η προκείμενη αίτηση αναίρεσης.
ΣΚΕΦΘΗΚΕ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ
Κατά το άρθρο 302 παρ. 1 ΠΚ "όποιος επιφέρει από αμέλεια το θανάτου άλλο τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον τριών μηνών". Από τη διάταξη αυτή, σε συνδυασμό με εκείνη του άρθρου 28 ΠΚ, προκύπτει ότι για τη στοιχειοθέτηση του παραπάνω εγκλήματος απαιτείται η διαπίστωση αφενός ότι ο δράστης δεν κατέβαλε κατ' αντικειμενική κρίση την προσοχή που κάθε μέτρια συνετός και ευσυνείδητος άνθρωπος όφειλε υπό τις ίδιες περιστάσεις να καταβάλει, με βάση τους νομικούς κανόνες, τις συνήθειες, που επικρατούν στις συναλλαγές και κατά τη συνηθισμένη πορεία των πραγμάτων, την πείρα και τη λογική και αφετέρου ότι αυτός μπορούσε από τις προσωπικές περιστάσεις και τις ικανότητές του να προβλέψει και να αποφύγει το αξιόποινο αποτέλεσμα του παραπάνω εγκλήματος που διαπράχθηκε. Ακόμη απαιτείται αντικειμενικός αιτιώδης σύνδεσμος μεταξύ της πράξεως ή παραλείψεως του δράστη και του αποτελέσματος που επήλθε ως επακόλουθο της αμέλειάς του. Η παράλειψη ως έννοια ενυπάρχει σε κάθε είδος αμέλειας, εφόσον το ένα είδος της ευθύνης συνίσταται στη μη καταβολή της προσήκουσας προσοχής. Ειδικότερα, κατά τη διάταξη του άρθρου 28 ΠΚ από αμέλεια πράττει όποιος από έλλειψη της προσοχής, την οποία όφειλε κατά τις περιστάσεις και μπορούσε να καταβάλλει, είτε δεν προέβλεψε το αξιόποινο αποτέλεσμα που προκάλεσε η πράξη του, είτε το προέβλεψε ως δυνατό, πίστεψε όμως ότι δεν θα επερχόταν. Κατά την έννοια της διατάξεως αυτής η αμέλεια διακρίνεται σε ασυνείδητη, κατά την οποία ο δράστης από έλλειψη της προσήκουσας προσοχής δεν προβλέπει το αξιόποινο αποτέλεσμα που προκάλεσε η πράξη του, και σε ενσυνείδητη, κατά την οποία προβλέπει ότι από τη συμπεριφορά του μπορεί να επέλθει αξιόποινο αποτέλεσμα, πιστεύει όμως ότι θα το αποφύγει. Ενόψει της ανωτέρω διακρίσεως, το Δικαστήριο της ουσίας, όταν απαγγέλλει καταδίκη για έγκλημα που τελέσθηκε από αμέλεια, πρέπει να εκθέτει στην απόφασή του με σαφήνεια και χωρίς αντιφάσεις ποιο από τα άνω δύο είδη αμέλειας συνέτρεξε και διακριβώθηκε στη συγκεκριμένη περίπτωση, γιατί με την παραδοχή και των δύο ειδών ή με τη διαζευκτική παραδοχή τους δημιουργείται ασάφεια και αντίφαση, η οποία καθιστά ανέφικτο τον αναιρετικό έλεγχο για την ορθή ή μη εφαρμογή της ουσιαστικής ποινικής διατάξεως του άρθρου 28 του ΠΚ και ιδρύει λόγο αναιρέσεως της αποφάσεως για έλλειψη νόμιμης βάσεως, κατά το άρθρο 510 παρ. 1 στοιχ. Ε' του ΚΠοινΔ. Περαιτέρω, εσφαλμένη ερμηνεία ουσιαστικής οινικής διάταξης υπάρχει, όταν ο δικαστής αποδίδει σ' αυτήν διαφορετική έννοια από εκείνη που πραγματικά έχει, ενώ εσφαλμένη εφαρμογή υφίσταται όταν ο δικαστής δεν υπήγαγε σωστά τα πραγματικά περιστατικά τα οποία δέχθηκε στη διάταξη που εφαρμόστηκε. Περίπτωση δε εσφαλμένης εφαρμογής ουσιαστικής ποινικής διάταξης, που αποτελεί λόγο αναίρεσης, κατά το άρθρο 510 παρ. 1 στοιχ. Ε' του ΚΠΔ, υπάρχει και όταν η παραβίαση γίνεται εκ πλαγίου, γιατί δεν αναφέρονται στην απόφαση με σαφήνεια, πληρότητα και χωρίς αντιφάσεις ή λογικά κενά τα πραγματικά περιστατικά τα οποία προέκυψαν, κατά την κρίση του δικαστηρίου από την ακροαματική διαδικασία, ή κατά την έκθεση αυτών υπάρχει αντίφαση είτε στην ίδια αιτιολογία είτε μεταξύ της αιτιολογίας που τα περιέχει και του διατακτικού της απόφασης, ώστε να μην είναι εφικτός από τον Άρειο Πάγο ο έλεγχος, για την ορθή ή μη εφαρμογή του νόμου, οπότε η απόφαση στερείται νόμιμης βάσης.
Στην προκειμένη περίπτωση το Τριμελές Εφετείο Αθηνών, με την προσβαλλομένη 1196/2008 απόφαση που εξέδωσε στο σκεπτικό αυτής διέλαβε ότι από τα κατά το είδος τους αναφερόμενα στην αρχή αυτού αποδεικτικά μέσα αποδείχθηκαν τα ακόλουθα: Στις 12-3-02 οι εγκαλούντες εισήγαγαν τη μητέρα τους, Α, γεννηθείσα το ....., στη μονάδα φροντίδας ηλικιωμένων "Η ΘΑΛΠΗ", που βρίσκεται στον ..... και την οποία εκμεταλλεύεται η Ανώνυμη Εταιρεία, της οποίας νόμιμος εκπρόσωπος είναι ο κατηγορούμενος. Η άνω μητέρα των εγκαλούντων έπασχε από σοβαρής μορφής ζαχαρώδη διαβήτη, στεφανιαία νόσο αναιμία και μετρίας μορφής γεροντική άνοια με συμπτώματα ασθενούς μνήμης, κρίσης και λόγου, διαταραχές ύπνου, επιθετικότητα τάσεις φυγής και έλλειψη δυνατότητας αυτοεξυπηρέτησης, ελάμβανε δε σχετική φαρμακευτική αγωγή (βλ. αναγνωσθέντα, ιατρικά πιστοποιητικά και συνταγές φαρμάκων), είχε δε ανάγκη ανάλογης φροντίδας και φύλαξης, την οποία οι εγκαλούντες δεν ήταν σε θέση ένεκα του ότι εργάζονταν να τους την παράσχουν γι'αυτό και επέλεξαν την εισαγωγή τους στην άνω μονάδα. Κατά το διάστημα της εκεί παραμονής της οι εγκαλούντες την επισκέπτοντο συχνά, ενώ τα Σαββατοκύριακα την έπαιρναν στο σπίτι τους. Την 11-7-04 η μητέρα των εγκαλούντων διέλαθε της προσοχής των υπαλλήλων προσωπικού της άνω μονάδας και εξήλθε μόνη της και έκτοτε εξαφανίσθηκε, παρά τις συνεχείς προσπάθειες των οικείων τους, της μονάδας και της Αστυνομίας για την ανεύρεσή της και τελικώς ανευρέθη νεκρή σε κατάσταση προχωρημένης σήψης, την 25-8-04, εντός οικοπέδου, σε απόσταση 1.000 περίπου μέτρων από το οίκημα που στεγάζεται η "ΘΑΛΠΗ". Σύμφωνα δε με την διενεργηθείσα νεκροψία-νεκροτομή, η ημερομηνία θανάτου της υπολογίσθηκε σε 45 έως 47 ημέρες, περίπου από την ημέρα της διενεργείας της (26-8-04). Από τα παραπάνω αποδεικτικά στοιχεία απεδείχθη, ότι ο θάνατος της Α οφείλεται σε υπαιτιότητα και δη αμέλεια του κατηγορουμένου, ο οποίος, αν και γνώριζε ότι αυτή πάσχει από γεροντική άνοια, με τάσεις φυγής και είχε δια συμβάσεως αναλάβει τη φύλαξή της, από έλλειψη της προσοχής που όφειλε και μπορούσε να καταβάλει, παρέλειψε να επιστήσει, με κατάλληλες οδηγίες και εντολές, την προσοχή στους υφισταμένους υπαλλήλους του προσωπικού της ως άνω μονάδας, ώστε να εμποδίσουν την άνευ συνοδού διαφυγή της από τη μονάδα, αμέλεια η οποία επιτείνεται από το γεγονός ότι, κατά τη διάρκεια της εκεί παραμονής της, η μητέρα των εγκαλούντων είχε διαφύγει από τη μονάδα μόνη της άλλες δύο φορές, εκ των οποίων τη δεύτερη προ δύο μηνών, περίπου από την τελευταία εξαφάνισή της, την επέστρεψε στη μονάδα η Αστυνομία, που ειδοποιήθηκε από μία κυρία που την είχε βρει στην πόρτα της. Για τις προηγούμενες αυτές εξαφανίσεις της είχε ενημερωθεί ο κατηγορούμενος, πράγμα που αυτός δεν αρνείται, ο οποίος γνώριζε ως εκ τούτου ότι η άνω θανούσα είχε τάσεις φυγής, γεγονός εξάλλου για το οποίο είχε επίσης, ενημερωθεί από την εγκαλούσα κόρη της όπως επίσης γνώριζε ότι αυτή έπασχε από γεροντική άνοια με τις προαναφερθείσες εκδηλώσεις και συμπτώματα. Επομένως, οι ισχυρισμοί του κατηγορουμένου ότι η πνευματική υγεία της θανούσης ήταν τέτοια, ώστε να μη συντρέχει λόγος απαγόρευσης εξόδου της άνευ συνοδού από τη μονάδα και ότι οι οικείοι της ουδέποτε τον ενημέρωσαν σχετικά για εκδηλούμενη άνοια ούτε και του επεσήμαναν τον κίνδυνο εξαφάνισής της αποδεικνύεται αβάσιμος. Ισχυρίζεται επίσης ο κατηγορούμενος ότι βάσει του υπογραφέντος μεταξύ των εγκαλούντων και αυτού ως εκπροσώπου της "ΘΑΛΠΗ", από 1-1-03 ιδιωτικού συμφωνητικού δεν ανέλαβε την υποχρέωση φυλάξεως της θανούσης και ως εκ τούτου δεν φέρει ευθύνη, για την έξοδο από την μονάδα και ότι αν υπήρχε ανάγκη φύλαξης θα έπρεπε, σύμφωνα με σχετικό όρο του άνω συμφωνητικού να επωμισθούν οι οικείοι της - εγκαλούντες, σχετική δαπάνη για πρόσληψη αποκλειστικής νοσοκόμου. Πράγματι στο άνω αναγνωσθέν ιδιωτικό συμφωνητικό αναγράφεται στον όρο 8 ότι σε περίπτωση απροειδοποίητης εξόδου ή αναχώρησης του μισθωτή για οποιαδήποτε αιτία, το Κέντρο δεν φέρει καμμία ευθύνη και σε περίπτωση που συντρέχει λόγος απαγόρευσης εξόδου, πρέπει να κατατεθεί σχετικό έγγραφο αίτημα, συνοδευόμενο από γνωμάτευση του θεράποντος ιατρού. Όμως ανεξαρτήτως του όρου αυτού και ότι αυτός (όρος) αφορά στην αστική ευθύνη της Μονάδος, συντρέχει εν προκειμένω ποινική ευθύνη του κατηγορουμένου, αφού αυτός, όπως προαναφέρθηκε γνώριζε ότι συντρέχει λόγος απαγόρευσης εξόδου της ως άνω θανούσης και παρ' όλα αυτά δέχθηκε στη μονάδα του και ανέλαβε τη φύλαξή της συνέχισε δε και μετά τις προηγούμενες δύο εξαφανίσεις της, να της παρέχει τις άνω υπηρεσίες, αντί να την απομακρύνει, ως ισχυρίζεται ότι πράττει σε περιπτώσεις ατόμων με τάσεις φυγής, αναλαμβάνοντας, έτσι εν τοις πράγμασι την ευθύνη της φύλαξής της. Κατόπιν αυτών πρέπει να κηρυχθεί ένοχος ο κατηγορούμενος της αποδιδόμενης σ' αυτόν κατηγορίας της ανθρωποκτονίας από αμέλεια. Στο διατακτικό δε της προσβαλλόμενης απόφασης διαλαμβάνονται τα παρακάτω: "Στον ..... και στην ..... κατά το από 11/7/2004 μέχρι και 25/8/2004 χρονικό διάστημα από αμέλεια, δηλαδή, από έλλειψη της προσοχής που όφειλε από τις περιστάσεις και μπορούσε να καταβάλει δεν προέβλεψε το αξιόποινο αποτέλεσμα που προκάλεσαν οι κατωτέρω πράξεις και παραλείψεις του, είτε προέβλεψε τούτο ως δυνατό πίστεψε όμως ότι δεν θα επήρχετο και προκάλεσε τον θάνατο άλλου. Συγκεκριμένα, ενώ, υπό την ιδιότητα του Προέδρου και Διευθύνοντος συμβούλου της στον ..... εδρεύουσας ανωνύμου εταιρείας "ΘΑΛΠΗ" είχε αναλάβει, δυνάμει του μεταξύ αυτού και των ήδη μηνυτών, Ψ2 και Ψ1, από 1/1/2003 ιδιωτικού συμφωνητικού, την επί μισθώματι παραμονή φροντίδα και φύλαξη της μητέρας των μηνυτών Α, στην μονάδα φροντίδας ηλικιωμένων που διατηρούσε η ανωτέρω εταιρεία και ενώ γνώριζε την κατάσταση της πνευματικής υγείας της μητέρας των μηνυτών η οποία έπασχε από άνοια συνεπεία της οποίας συνέτρεχε λόγος απαγόρευσης εξόδου της από την Μονάδα χωρίς συνοδό, παρέλειψε να προβεί σε σχετική ενημέρωση του προσωπικού της Μονάδας με αποτέλεσμα, οι υπάλληλοι της Μονάδας που δεν γνώριζαν τον προαναφερόμενο λόγο απαγόρευσης εξόδου της από την Μονάδα χωρίς συνοδό, να αφήσουν την μητέρα των μηνυτών, στις 11/7/2004 να εξέλθει μόνη της από την Μονάδα και έκτοτε να εξακολουθήσει η εξαφάνιση της μέχρι τις 25/8/2004 κατά την οποία βρέθηκε το πτώμα της σε κατάσταση προχωρημένης σήψης, στην ..... . Από τα ανωτέρω όμως διαλαμβανόμενα στο σκεπτικό και το διατακτικό της προσβαλλόμενης απόφασης δεν καθίσταται σαφές αν κατά τις παραδοχές της προσβαλλόμενης απόφασης ο κατηγορούμενος αναιρεσείων από έλλειψη της προσήκουσα προσοχής που όφειλε κατά τις περιστάσεις και μπορούσε να καταβάλει δεν προείδε το αξιόποινο αποτέλεσμα του θανάτου της υπό την φύλαξή του μητέρας των εγκαλούντων ή το προέβλεψε ως δυνατό, πίστεψε όμως ότι δεν θα επερχόταν, ασάφεια την οποία επιτείνει η στην αρχή του διατακτικού της προσβαλλόμενης απόφασης διαζευκτική παραδοχή και των δύο ειδών αμέλειας. Η ασάφεια όμως αυτή, ως προς το ποία από τις δύο μορφές αμέλειας δέχθηκε το Δικαστήριο της ουσίας, καθιστά ανέφικτο τον αναιρετικό έλεγχο για την ορθή ή η εφαρμογή της ουσιαστικής ποινικής διάταξης του άρθρου 28 του Ποινικού Κώδικα. Επομένως, είναι βάσιμος ο από το άρθρο 510 παρ. 1 στοιχ. Δ' και Ε' Κ.Ποιν.Δ σχετικός λόγος αναιρέσεως της υπό κρίση αιτήσεως, με τον οποίο αποδίδονται στην προσβαλλόμενη απόφαση η πλημμέλεια της ελλείψεως νόμιμης βάσεως, και πρέπει, κατά παραδοχή αυτού, να αναιρεθεί η απόφαση αυτή και να παραπεμφθεί η υπόθεση για νέα συζήτηση στο ίδιο Δικαστήριο, αφού είναι δυνατή η συγκρότησή του από άλλους Δικαστές, εκτός από εκείνους που δίκασαν προηγουμένως (άρθρο 519 Κ.Ποιν.Δ).
ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ ΑΥΤΟΥΣ
ΑΝΑΙΡΕΙ την 1196/2008 απόφαση του Τριμελούς Εφετείου (Πλημμελημάτων) Αθηνών. Και
ΠΑΡΑΠΕΜΠΕΙ την υπόθεση για νέα συζήτηση στο ίδιο Δικαστήριο, συντιθέμενο από άλλους Δικαστές, εκτός από εκείνους που δίκασαν προηγουμένως.
Κρίθηκε και αποφασίσθηκε στην Αθήνα στις 17 Φεβρουαρίου 2009.
Δημοσιεύθηκε στην Αθήνα σε δημόσια συνεδρίαση στο ακροατήριό του στις 17 Μαρτίου 2009.
Ο ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ Η ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ