Θέμα
Αγωγή διεκδικητική, Γαίες, Οθωμανικό δίκαιο.
Περίληψη:
Καλλιεργήσιμοι αγροί επί τουρκοκρατίας. Απόκτηση δικαιώματος εξουσιάσεως (τεσσαρούφ) από ιδιώτη. Μετατροπή του σε δικαίωμα πλήρους κυριότητας. Σχετικές διατάξεις (Επικυρώνει ΕφΘεσσ 2147/2013).
Αριθμός 2080/2014
ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΑΡΕΙΟΥ ΠΑΓΟΥ
Γ' Πολιτικό Τμήμα
Συγκροτήθηκε από τους Δικαστές: Ιωάννη Σίδερη, Αντιπρόεδρο Αρείου Πάγου, Νικόλαο Μπιχάκη, Ερωτόκριτο Καλούδη, Αργύριο Σταυράκη και Ελένη Διονυσοπούλου, Αρεοπαγίτες.
Συνεδρίασε δημόσια στο ακροατήριό του, στις 17 Σεπτεμβρίου 2014, με την παρουσία και της γραμματέως Αγγελικής Ανυφαντή, για να δικάσει την εξής υπόθεση μεταξύ:
Του αναιρεσείοντος: Ελληνικού Δημοσίου νόμιμα εκπροσωπουμένου από τον Υπουργό Οικονομικών, που κατοικοεδρεύει στην Αθήνα, ο οποίος εκπροσωπήθηκε από τον πληρεξούσιό του Παναγιώτη Αθανασούλη, Πάρεδρο του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους, με δήλωση του άρθρου 242 παρ. 2 του Κ.Πολ.Δ.
Των αναιρεσιβλήτων: 1) Ι. Μ. του Ι., 2) Ι. Μ. του Ι., 3) Γ. Χ. του Α., κατοίκων ..., 4) Α. Χ. του Α., 5)Ι . Χ. του Α., κατοίκου ..., και 6) Α. Χ. του Α., κατοίκου .... Οι 1ος, 2ος, 3ος, 5ος και 6ος εκπροσωπήθηκαν από τον πληρεξούσιο δικηγόρο τους Βαρσάμη Γιοβανούδα, ο οποίος δήλωσε ότι ο 4ος απεβίωσε και τη βιαίως διακοπείσα δίκη συνεχίζουν η Σ. χήρα Α. Χ. και ο Θ. Χ. του Α., οι οποίοι εκπροσωπούνται από τον ίδιο.
Η ένδικη διαφορά άρχισε με την από 10/10/1980 αγωγή του ήδη αναιρεσείοντος, που κατατέθηκε στο Πολυμελές Πρωτοδικείο Χαλκιδικής. Εκδόθηκαν οι αποφάσεις: 114/1981 μη οριστική, 31/2006 οριστική του ίδιου Δικαστηρίου, 3057/2007, 1824/2011 μη οριστικές και 2147/2013 του Εφετείου Θεσσαλονίκης. Την αναίρεση της τελευταίας απόφασης ζητεί το αναιρεσείον Ελληνικό Δημόσιο με την από 11/12/2013 αίτησή του. Κατά τη συζήτηση της αίτησης αυτής, που εκφωνήθηκε από το πινάκιο, οι διάδικοι παραστάθηκαν όπως σημειώνεται πιο πάνω. Ο Εισηγητής Αρεοπαγίτης Αργύριος Σταυράκης ανέγνωσε την από 1/8/2014 έκθεσή του, με την οποία εισηγήθηκε την απόρριψη της αίτησης αναίρεσης.
Ο πληρεξούσιος των αναιρεσιβλήτων ζήτησε την απόρριψη της αίτησης και την καταδίκη του αντιδίκου τους στη δικαστική δαπάνη τους.
ΣΚΕΦΘΗΚΕ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ
Κατά το άρθρο 3 του Οθωμανικού νόμου "περί γαιών" τις 7 Ραμαζάν 1274, του οποίου οι διατάξεις, που ρυθμίζουν τα δικαιώματα ιδιωτικής φύσεως, διατηρήθηκαν σε ισχύ στις Νέες χώρες με τη διάταξη του άρθρου 2 παρ.4 του ν. 147/1914, η κυριότητα των αγρών ανήκει στο δημόσιο, η παραχώρηση τους δε στους ιδιώτες γίνεται με τη χορήγηση τίτλου (ταπίου), με το οποίο παρέχεται σε αυτούς δικαίωμα όχι κυριότητας, αλλά διηνεκούς εξουσιάσεως (τεσσαρούφ). Από δε το άρθρο 78 του ιδίου νόμου "περί γαιών", σε συνδυασμό προς το άρθρο 8 των οδηγιών "περί εγγράφων ταπίων" της 7 Σαμπάν 1276, συνάγεται, ότι για την κτήση του δικαιώματος εξουσιάσεως αρκεί μόνη η πραγματική κατάσταση της κατοχής και καλλιέργειας του αγρού από εκείνον που εξουσιάζει αυτόν για χρονικό διάστημα δέκα ετών, χωρίς δικαστική αμφισβήτηση και χωρίς να απαιτείται και η έκδοση, επ' ονόματι αυτού, τίτλου (ταπίου), ο οποίος είναι απλώς αποδεικτικό μέσο και όχι συστατικό στοιχείο. Την κτήση αυτή του δικαιώματος, εξουσιάσεως με δεκαετή κατοχή του αγρού, αναγνώρισε και το υπ' αριθ. 2468 διάταγμα της προσωρινής κυβερνήσεως Θεσσαλονίκης (άρθρο 2 αυτού), το οποίο κυρώθηκε με το ν.1072/1917 και ο ν.2052/1920 (άρθρο 50), εφόσον η 10ετία έχει συμπληρωθεί μέχρι 20 Μαΐου 1917. Από τις προεκτεθείσες διατάξεις, σε συνδυασμό προς τις διατάξεις των άρθρων 8, 9, 24, 30, 61 και 71 του αυτού ως άνω νόμου "περί γαιών" προκύπτει, ότι το προμνησθέν άρθρο 78 έχει εφαρμογή μόνο επί καλλιεργησίμων γαιών και όχι επί βοσκοτόπων και δασών, τα οποία εξουσιάζονται μόνον με ταπί. Περαιτέρω, κατά το άρθρο 49 παρ.1 του ν.2052/1920 σ' αυτούς που είχαν το παραπάνω δικαίωμα συνεχούς εξουσιάσεως παραχωρήθηκε κατά τα 4/5 εξ αδιαιρέτου το δικαίωμα κυριότητας που ανήκε εξολοκλήρου στο δημόσιο και μάλιστα από 20-5-1917 αυτοδικαίως αποκτήθηκε το δικαίωμα αυτό, στη συνέχεια δε με τα άρθρ 101-114 του Δ/τος της 11/12-11-1929, που εκδόθηκε μετά από εξουσιοδότηση του άρθρου 2 του ν. 4226/1929, παραχωρήθηκε σ' αυτούς και το υπόλοιπο 1/5 εξ αδιαιρέτου και έτσι αυτοί που είχαν αποκτήσει δικαίωμα συνεχούς εξουσιάσεως από μία δεκαετία μέχρι 20-5-1917, χωρίς δικαστική αμφισβήτηση, έγιναν καθολοκληρία κύριοι του ακινήτου. Εξάλλου ο αναιρετικός λόγος από τον αρ. 1 του άρθρου 559 του ΚΠολΔ δεν ιδρύεται όταν το δικαστήριο εφαρμόζει κανόνα ουσιαστικού δικαίου, του οποίου, ενόψει των πραγματικών παραδοχών του δικαστηρίου, συντρέχουν οι προϋποθέσεις εφαρμογής.
Εν προκειμένω, όπως προκύπτει από την προσβαλλόμενη απόφαση, με την οποία το Εφετείο, επικυρώνοντας την πρωτόδικη απόφαση, που είχε δεχθεί τα ίδια, απέρριψε την ένδικη διεκδικητική αγωγή του αναιρεσείοντος ελληνικού δημοσίου, το δικαστήριο δέχθηκε, κατά το ενδιαφέρον εδώ μέρος της απόφασης, τα ακόλουθα: "Ο Ι. Χ., πατέρας του αρχικά εναγόμενου, κάτοικος ..., όπως και ο τελευταίος, επί Τουρκοκρατίας και επί 20 περίπου έτη πριν την 20-5-1917 και μέχρι το θάνατό του, που συνέβη την 29-2-1920, κατείχε και καλλιεργούσε χωρίς δικαστική ή άλλη αμφισβήτηση, απ' οποιονδήποτε, έναν ενιαίο καλλιεργήσιμο αγρό, εμβαδού 12.500 τ.μ., περίπου, που βρίσκεται στη θέση "...", της Κτηματικής περιφέρειας της Κοινότητας ..., τμήμα της οποίας αποτελεί η επίδικη εδαφική έκταση, εμβαδού 4.410 τ.μ. και συγκεκριμένα, καλλιεργούσε τον αγρό αυτό, με σιτηρά, μέχρι το θάνατό του και έτσι απέκτησε επί του εν λόγω αγρού, που ανήκε στην κατηγορία των δημοσίων καλλιεργήσιμων γαιών, υπό την εκτιθέμενη στη σχετική νομική σκέψη της παρούσας
έννοια,
δικαίωμα εξουσιάσεως (τεσσαρούφ). Το δικαίωμά του αυτό μετατράπηκε, σύμφωνα με όσα επίσης, εκτίθενται σχετικά στην παραπάνω νομική σκέψη, σε δικαίωμα πλήρους και αμετάκλητης κυριότητας, αρχικά, κατά τα 4/5, κατά το άρθρο 49 του Ν. 2052/1920 και ακολούθως και κατά το υπόλοιπο 1/5, δυνάμει των άρθρων 101-104 του Δ/τος της 11/12-11-1929, που εκδόθηκε κατ' εξουσιοδότηση του άρθρου 2 του Ν. 4229/1929 και τροποποιήθηκε με τα άρθρα 17, 18 και 19 του ν.1540/1938, αυτοδικαίως και χωρίς να απαιτείται εγγραφή στα βιβλία μεταγραφών". Ενόψει της ανωτέρω παραδοχής του Εφετείου ότι το επίδικο ανέκαθεν αποτελούσε καλλιεργήσιμον αγρό, ουδέποτε δε και δασική έκταση, ορθώς το Εφετείο δέχθηκε ότι ο πατέρας του εναγομένου και δικαιοπάροχός του, που καλλιεργούσε τον αγρό αυτό επί είκοσι περίπου έτη προ της 20-5-1917, ήτοι πλέον της 10ετίας μέχρι την ημερομηνία αυτή, απέκτησε επί του εν λόγω αγρού - δημόσιας καλλιεργήσιμης γαίας δικαίωμα διηνεκούς εξουσιάσεως (τεσσαρούφ), που εν συνεχεία μετατράπηκε σε δικαίωμα πλήρους κυριότητας, σύμφωνα με τις αναφερόμενες στην αρχή της παρούσης ουσιαστικές διατάξεις του άρθρου 3 του Οθωμ. ΝπΓ κ.λ.π. οι οποίες διατάξεις και ήταν εφαρμοστέες εν προκειμένω. Επομένως το Εφετείο δεν παραβίασε με την εφαρμογή τους τις διατάξεις αυτές και τα αντίθετα που το αναιρεσείον υποστηρίζει με τον μοναδικό, από το άρ. 1 του άρθρου 559 του ΚΠολΔ, λόγο της αιτήσεώς του είναι αβάσιμα. Και πρέπει ν' απορριφθεί η κρινόμενη αίτηση αναιρέσεως, να καταδικαστεί δε το αναιρεσείον στην αναφερόμενη στο διατακτικό δικαστική δαπάνη των αναιρεσιβλήτων, κατά το νόμιμο αίτημα των τελευταίων (άρθρ. 176, 183, 191 παρ. 2 ΚΠολΔ, 22 ν.3693/1957).-
ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ ΑΥΤΟΥΣ
Απορρίπτει την από 11-12-2013 αίτηση του Ελληνικού δημοσίου για αναίρεση της υπ' αριθμ. 2147/2013 απόφασης του Εφετείου Θεσσαλονίκης. Και
Καταδικάζει το αναιρεσείον στη δικαστική δαπάνη των αναιρεσιβλήτων, την οποία ορίζει στο ποσό των τριακοσίων (300) ευρώ.
ΚΡΙΘΗΚΕ, αποφασίσθηκε στην Αθήνα, στις 15 Οκτωβρίου 2014.
ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ σε δημόσια συνεδρίαση στο ακροατήριό του, στην Αθήνα, στις 19 Νοεμβρίου 2014.
Ο ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ Η ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ